POESIA PERUANA- ΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ ΠΕΡΟΥ,Hildebrando Pérez Grande

‘

 

 HILDEBRANDO PÉREZ GRANDE

 

[ΧΙΛΝΤΕΜΠΡΑΝΤΟ ΠΕΡΕΘ ΓΚΡΑΝΤΕ]

 

 

                                                                   Soledades de Solange

 

                                                                                                                 

                                                                                                                                                                                                                                   [Οι μοναξιές της Σολάγκε]

 

 

 

 

 

 

Prefacio y Traducción

{Πρόλος και μετάφραση }

 

Stelios Karayanis-Στέλιος Καραγιάννης

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ISBN: 978-618-86267-3-7

 

©Στέλιος Καραγιάννης

[Stelios Karayanis]

Πατριάρχου Ιερεμίου 2,11471,Αθήνα

[Patriarchou Ieremiou 2,11471,Atenas]

 

 

 

 

 

 

INTRODUCCIÓN

1.Datos  biográficos

 

Hildebrando Pérez Grande nació en Lima en 1941. Estudió Filología y fue durante mucho tiempo director de la Escuela de Literatura dela Universidad de San Marcos. En esta universidad dirigió el Taller de Poesía junto con el poeta y amigo Marco Martos. De este ilustre taller, que antecedió a los programas contemporáneos de escritura creativa, salieron reconocidos poetas de las generaciones del 70, del 80 y del 90.

En 1960 fue director de la revista literaria Pélagos. En 1970 fue codirector de la revista de poesía Hipócrita lector. En 1978 obtiene el Premio Internacional de Poesía de la Casa de América. En 1980 fue miembros de la redacción de la revista Puente Nirri. Durante el período 1984-87 fue profesor visitante de la Universidad de Grénoble. Como editor publicó las obras de Javier Heraud, Edgardo Tello y Juan Ojeda. En 2013 obtuvo el Premio Internacional de Poesía Rafael Alberti. En la justificación del premio se decía exactamente que el poeta peruano se premió “por la alta calidad lírica de su poesía y el humanismo de su palabra poética”. En la ceremonia de entrega el peta dirá en cierto punto de su discurso: “Si Rafael Alberti volviera, yo sería su escudero, porque fue un gran caballero de la letras hispanas. Y acepto este premio en nombre de Javier Heraud, César Calvo, Antonio Cisneros, Luis Hernández, Juan Ojeda y de otros muchos poetas de la Generación del 60”. Hasta hoy enseña en el taller de escritura creativa  de la Universidad San Marcos.

Como acentúa el crítico Raúl Hernández Novás, “…en los versos del poeta encontramos la conciencia milenaria del hombre de Los Andes como aparece en la formas poéticas folclóricas con el sentido y la sensación de la tierra y del lugar, la sensibilidad de los hombres de Los Andes por la naturaleza, la profunda solidaridad humana, el compañerismo. Elementos naturales de la tradición folclórica como la paloma, el agua, la tórtola, la cosecha, etc., se dignifican en la poesía terrenal de Hildebrando Pérez Grande que se expresa con imágenes de la cotidianeidad y con símbolos que remiten a la cultura popular del Perú y expresan a los hombres del esfuerzo y las masas populares a los que se dirige siempre la poesía progresista del poeta peruano”. En una entrevista el poeta acentuará que es poco escritor y poeta de un libro de poemas que iba enriqueciendo de vez en cuando con nuevos poemas. Como aparece a continuación, la primera edición se realizó en 1978 en Cuba. El poeta me envió recientemente cuatro poemas sobre la pandemia del coronavirus que se publican en Grecia por primera vez.

 

Aguardiente y otras canciones

 

Primera edición: La Habana, 1978.

Segunda edición: Lima, 1982.

Tercera edición: Grénoble-Francia, 1991.

Cuarta edición: Lima, 3007, con título Aguardiente, for ever.

 

En la década de los 60 aparecieron en un atmósfera de guerra fría y de luchas sangrientas como la de Vietnam, de sublevaciones y revoluciones como la de Cuba, los movimientos de anticultura, los Hipies de Woodstock, el rock musical, los Beatles, los movimientos feministas, las drogas y la forma de vida americana que como moda se introdujo en países de Europa económicamente medio desarrollados y atrasados. Hechos como el asesinato de Kennedy, el desembarco en Bahía de Cochinos, la conquista de la Luna por el hombre, la guerra sangriente de Vietnam, las revueltas de los estudiantes en las universidades americanas y la aparición de los movimientos beatnick y el desacuerdo en la poesía mundial tuvieron una influencia importante en el conjunto de la poesía latinoamericana que, bajo la presión de la dictadura, se hizo poco a poco más reivindicativa, más combativa y juvenil cuando la influencia de la poesía de los beat y generalmente de la poesía anglosajona de Witman, Paund, Eliot, comenzaron a aparecer en los escritos de los poetas latinoamericanos que buscaban lo nuevo. La situación política en casi todos los países de América Latina fue variable, con las dictaduras sustentadas por los EEUU, subiendo y bajando al poder, uno tras otro, con la pobreza y el paro en los países más pobres en aumento y con los asesinatos políticos de los intelectuales de izquierda que se encontraban en la ordenación diaria de los regímenes dictatoriales.

Durante esta década, la prosa en la América Latina está en florecimiento y su influencia tras el conocido boom latinoamericano en la literatura mundial será fuerte. Escritores como el novelista colombiano Gabriel García Márquez, José Lezama Lima de Cuba, José Donoso de Chile, Carlos Fuentes de México, Julio Cortázar de Argentina, Juan Carlos Onetti de Uruguay y Mario Vargas Llosa de Perú ganarán muy pronto la fama universal y un gran público literario. Por otra parte, se desarrolla también la poesía de testimonio social con los conocidos tonos revolucionarios de importantes representantes como Juan Gelman de Argentina, Víctor Jara, Isabel Parra y Enrique Lihn de Chile, Hildebrando Pérez Grande de Perú, Roberto Fernández Retamar y el peta trovador de Cuba, Pablo Milanés.

La Generación de los 60 se encontrará en un ambiente de cambios ideológicos, sociales, y de enfrentamientos políticos y búsquedas espirituales que resultarán definitivas para la poesía y la literatura. Son los años de los movimientos revolucionarios y de la dictadura del general Ricardo Pérez Godoy. También los años del Frente Popular que gobernará el país desde 1963 hasta 1968 cuando subirá al poder el gobierno militar de derecha del general Juan Velasco Alvarado.Aunque la Generación del 60 no escribe demasiado, desarrollará una gran variedad de estilos, escrituras y puntos de vista teóricos sobre la poesía introduciendo más novedades en la palabra poética que la Generación del 50.

 

2.Aspectos de la poesía de Hildebrando Pérez Grande.

 

La obra poética de Hildebrando Pérez Grande tuco un gran reconocimiento en El Perú, en América Latina y en España. Su Premio Internacional Rafael Alberti consolidó su fama. Su fértil aprendizaje en su gran maestro César Vallejo y su profundo conocimiento de las obras de Rubén Darío, Pablo Neruda, José Martí y de la tradición poética de lengua hispana son visibles en su obra. Todas las corrientes contemporáneas coexisten en su poesía  como también en la poesía de los más destacados poetas de la gran Generación literaria de los 60. El simbolismo, el surrealismo, la poesía de los beat, el modernismo incluso y el dudoso teóricamente postmodernismo. Pero, aunque todo eso es válido, no deberá olvidarse la cotidianeidad con sus grandes cuestiones sociales, que está presente en casi todos sus poemas. Hildebrando Pérez Grande es, en el sentido austero del término, un poeta combativo políticamente. Recorre su obra una intranquilidad social por las penalidades de las clases sociales económicamente más bajas de su país y las nuevas desigualdades sociales que introducía en nuestra época el capitalismo neoliberal en su fase actual de la globalización. Su poesía, como también la poesía de Marco Martos, diríamos que es anchamente humanística y portadora de los valores del pueblo peruano aunque también de la cultura espiritual universal.

 

El erotismo en su poesía no es extremadamente provocativo sino auténtico y neorromántico. La mujer, que es uno de los temas básicos de la unidad de sus poemas, que están inspirados en la poesía de la Dinastía Tang, se enfrenta siempre como equivalente al hombre y con una delicadeza como la que encontramos en las obras de los grandes poetas de Occidente y de los poetas clásicos chinos como Li Po, Tu Fu o Bonn Guey.

 

Li Bai y Tu Fu y el sabio El Qhi Celebran tus versos, mientras recogen Cerezos al este de la pradera. Risueños Comentan, acariciando

El ábaco laqueado,

Que para el próximo verano

Serás un peregrino imbatible. En verdad, 

Intentas volar

Como los sueños de los pájaros.

Pero bien sabes que los sauces cantan por ti, Que las santarrositas son coreutas desganadas Y que las piedras carmesís que arrastra el Wang Dicen que tú, envuelto en preciosas sedas, Incendias el pabellón de oro

De una muchacha en flor.

 

 

 

 

La intertextualidad en su obra constituiría un tema destacado de una tesis doctoral cuando el poeta conversa con los poetas clásicos de la lengua castellana, con los grandes poetas contemporáneos de América Latina y con los poetas chinos de la dinastía Tang. Pertenece como Marco Martos al coro de los poetas de Occidente  que por razones principalmente estéticas y filosóficas volvieron su interés al estudio de la poesía de este período histórico, teniendo como meta, incluso a través de la imitación, la creación de nuevas formas poéticas sobre la base de arquetipos chinos. La imagen de la cultura china y de la poesía en el modernismo literario occidental se basó en los prototipos míticos de sus principios. La imagen o el atractivo de la antigua China, para los poetas románticos del XIX y los modernistas del XX, se identificó con los valores básicos del confucionismo y del taoísmo, con el lujo, la gracia china y la dulzura en los temas del comportamiento humano, con la distinguida belleza china de las concubinas, con los códigos de honor de los mandarines y de los poetas de la corte imperial. Desde la antigüedad, China fue una terra incognita para los hombres cultos de Occidente. Una tierra llena de misterio y promesas indefinidas. Los movimientos literarios del siglo XIX, que se relacionan con el exotismo, la hicieron más viva, como la India que visitó Baudelaire.

 

Octavio Paz, que estudió las culturas espirituales del Oriente y aceptó influencias importantes de ellas, tanto en su pensamiento como en el conjunto de su obra literaria, señala con relación a las inclinaciones de huida y las búsquedas tanto de los románticos y de los simbolistas como de los modernistas: “Existen períodos, en literatura se entiende, en los que predomina la sensibilidad hacia lo extranjero, el amor por el descubrimiento y el viaje… y un ejemplo característico de ello fue la fase primera del modernismo durante el período 1890-1905”.

 

En América Latina, a principios del siglo XIX, las admiración por Oriente tuvo que ver con la pérdida de la fe en los valores occidentales, que se relacionaban también con la precipitación de España como  como fuerza hiperatlántica, tras su derrota y la pérdida de sus posesiones hiperatlánticas en 1898. El interés del pensamiento peruano por China y por su cultura espiritual es primordial, hace un siglo, por causa de las raíces chinas de la cultura espiritual de El Perú, que es más antigua cronológicamente que la época de la deshispanización de la América Latina.

 

Hildebrando Pérez Grande es principalmente poeta político y poeta de la vida diaria y de la experiencia.  En sus poemas exactamente políticos aparece la política del reclutamiento en el marxismo y en las ideas izquierdistas y su solidaridad respecto al pueblo cubano con sus poemas dedicados a la revolución de Cuba  en el movimiento de los sandinistas y en los otros movimientos de América Latina. Su poema sobre Rosa Luxemburgo es una demostración de su larga estrategia en los ideales políticos de la Izquierda por los que combatió durante décadas.  

Se hacían llamar Soldados de Cuerpos libres. Trataron De humillar su alma incandescente. Y la echaron

Al canal Landwehr, por donde el Spree corre sin prisa y sin ganas, no lejos

Del puente Cornelio donde ahora crece como una antorcha inapagable. Horas después, la misma suerte corrió Liebknecht, el fiel

Camarada. Y no descansaron hasta dar muerte

A su amigo Leo, que la amó con y sin espinas. Apenas Quedó de Rosa, un pendiente de oro, sus guantes gastados,

Retazos de aquel vestido con el que desafiaba el invierno de Berlín Y la chispa inoxidable de sus sueños levantiscos. Dijiste

entre gorriones y nomeolvides, que todo había que debatirlo, incluso Tus cartas, en donde brillaba la poesía, la música y el runrún popular. 

 

 

Como teórico y maestro de poesía en el famoso taller de la Universidad de San Marcos, creó al paso de las décadas una teoría poética personal que no fue formulada en un libro aparte. El estudio y las propuestas más interesantes se encuentran en las diferentes entrevistas que, en diferentes tiempos, dio a críticos y periodistas de El Perú y de los otros países de América Latina en los que se encontró muchas veces como poeta invitado y profesor de literatura. El poema siguiente resume su teoría sobre la escritura poética y sus capacidades para la oposición a un mundo material vulgar que combate los derechos de la poesía y de la cultura.

 

Hildebrando Pérez Grande es por excelencia poeta de la vida cotidiana y de la experiencia en Perú. Cada poemas suyo político y social se compone de una hecho político significativo, con la fecha de un levantamiento revolucionario, con la muerte de una forma conductora del movimiento universal izquierdista, como Rosa de Luxemburgo con la época de una desgracia o una tragedia que golpeó a la humanidad, como la reciente que sufrimos con la pandemia del coronavirus. Sobre esta pandemia escribirá cuatro poemas que muestran su capacidad increíble para convertir en poesía el hecho diario, para transformar en palabra poética el tormento humano, la tragedia, el dolor humano. El siguiente poema se titula Aullidos, dentro de imágenes del apocalipsis contemporáneo, muestra la indiferencia humana ante el drama que se juega en las grandes ciudades con los enfermos abandonados que mueren en la calle sin defensa.

 

 

          Aullidos

 

 

 

Espero curarme de ti

Jaime Sabines

Introducirme en tus arterias, qué más Quisiera yo. Ser tu sangre,

Tu delirio. Tu canción preferida. Iluminarme con el río

De tigres Timbaleros

Que nos dejan nocaut. Ya No sé si es la ambulancia La que atraviesa

Las calles desiertas Para socorrer

A alguien,

O soy yo quien, moribundo, Moriamando,

Morituri,

Pide auxilio, socorro, help En esta noche

Que nunca olvidarás. Lo cierto Es que sigo aullando, Auuuuuuuuuu Auuuuuuuuuuuuu

Y la ambulancia,

Como tú, sin piedad, me ignora 

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

 

1.Βιογραφικά στοιχεία

 

 

Ο Χιλντεμπράντο Πέρεθ Γκράντε γεννήθηκε στη Λίμα το 1941.Σπούδασε φιλολογία και ήταν για πολλά χρόνια διευθυντής της  Σχολής της Λογοτεχνίας του πανεπιστημίου Σαν Μάρκος. Στο εν λόγω πανεπιστήμιο διεύθυνε το Εργαστήρι της Ποίησης μαζί με τον ποιητή και φίλο του Μάρκο Μάρτος. Απ’ αυτό το διάσημο εργαστήριο, που προηγήθηκε των σύγχρονων προγραμμάτων της δημιουργικής γραφής, βγήκαν ονομαστοί ποιητές των γενιών του 70,του 80 και του 90.

     Το 1960 ήταν διευθυντής της λογοτεχνικής επιθεώρησης Πέλαγος. Το 1970 ήταν συνδιευθυντής της επιθεώρησης ποίησης Υποκριτής Αναγνώστης. Το 1978 θα κερδίσει το Διεθνές Βραβείο Ποίησης Σπίτι της Αμερικής. Το 1980 ήταν μέλος της συντακτικής επιτροπής του περιοδικού ποίησης Puente-Nippi.Την περίοδο 1984-87 ήταν επισκέπτης καθηγητής στη Γκρενόμπλ. Ως εκδότης δημοσίευσε τα έργα των ποιητών Χαβιέρ Εραούδ, Εδουάρδο Τέγιο και Χουάν Οχεάδα. Το 2013 του απονεμήθηκε το Διεθνές Βραβείο Ποίησης Ραφαέλ Αλμπέρτι. Στο σκεπτικό της βράβευσης αναφερόταν ότι ο περουβιανός ποιητής βραβεύτηκε «για την υψηλή λυρική ποιότητα της ποίησής του και τον ανθρωπισμό του ποιητικού του λόγου». Στην τελετή της βράβευσης ο ποιητής θα εμφατικά  σε κάποιο σημείο του λόγου του: « Αν ο Ραφέλ Αλμπέρτι επέστρεφε, εγώ θα ήμουν ο σωματοφύλακάς του, γιατί ήταν ένας μεγάλος ιππότης των ισπανικών γραμμάτων. Και δέχομαι αυτή τη βράβευση εν ονόματι των Χαβιέρ Εραούδ, του Σέσαρ Κάλβο, του Αντόνιο Θισνέρος, του Λουίς Ερνάνδεθ, του Χουάν Οχέδα και τόσων άλλων ποιητών της γενιάς του 60».Μέχρι σήμερα διδάσκει στο εργαστήριο δημιουργικής γραφής του πανεπιστημίου Σαν Μάρκος.

     Όπως τονίζει ο κριτικός Ραούλ Ερνάντες Νοβάς : “ στους στίχους του ποιητή βρίσκουμε τη χιλιόχρονη συνείδηση του ανθρώπου των Άνδεων έτσι όπως αυτοί εμφανίζεται στις ποιητικές φολκλορικές μορφές με το νόημα και το αίσθημα της γης και του τοπίου, την ευαισθησία των ανθρώπων των Άνδεων για τη φύση, τη βαθιά ανθρώπινη αλληλεγγύη, τη συντροφικότητα. Φυσικά στοιχεία της φολκλορικής  παράδοσης όπως το περιστέρι, το νερό, ο τρύγος, ο θερισμός, κλπ. αξιοποιούνται στη γήινη ποίηση του Χιλντεμπράντο Πέρες Γκράντε ο οποίος εκφράζεται με εικόνες της καθημερινότητας και με σύμβολα που παραπέμπουν στη λαϊκή κουλτούρα του Περού και εκφράζουν τους ανθρώπους του μόχθου και τις λαϊκές μάζες στους οποίους πάντα απευθύνεται η προοδευτική ποίηση του Περουβιανού ποιητή». Σε μια συνέντευξή του ο ποιητής θα τονίσει ότι τελικά είναι ολιγογράφος και ποιητής της μιας ποιητικής συλλογής που εμπλουτίζονταν με νέα ποιήματα κάθε τόσο. Όπως φαίνεται στη συνέχεια η πρώτη έκδοσή της έγινε το 1978 στην Κούβα. Ο ποιητής μου έστειλε πρόσφατα τέσσερα ποιήματά του για την πανδημία του κορωναιού που δημοσιεύονται  για πρώτη στην Ελλάδα.

Aguardiente και άλλα τ

2. Όψεις της  ποίησης του Χιλντεμπράντο Πέρεθ Γκράντε

 

Το ποιητικό έργο του Χιλντεμπράντο Πέρεθ Γκράντε έτυχε μιας ευρείας αναγνώρισης στο Περού, στην Λατινική Αμερική και στην Ισπανία. Η βράβευσή του με το διεθνές βραβείο Ραφαέλ Αλμπέρτι εδραίωσε τη φήμη του.H γόνιμη μαθητεία του στον μεγάλο δάσκαλό του, τον Cesar Vallejo, και η βαθιά του γνώση των έργων των Rubén Darío, Pablo Neruda,José Martí και της ισπανόφωνης ποιητικής παράδοσης είναι ορατή μέσα στο έργο του. Όλα τα σύγχρονα ρεύματα συνυπάρχουν στην ποίηση του όπως και στην ποίηση των σημαντικότερων ποιητών της μεγάλης λογοτεχνικής γενιάς του 60.Ο συμβολισμός, ο σουρεαλισμός, η ποίηση των μπήτνικς ο μοντερνισμός ακόμα και ο αμφιλεγόμενος θεωρητικά μεταμοντερνισμός. Αλλά ενώ ισχύουν όλα αυτά, δεν θα πρέπει να παραγνωριστεί η καθημερινότητα με τα μεγάλα κοινωνικά ζητήματά της  που είναι παρούσα σε όλα σχεδόν τα ποιήματά του. Ο Χιλντεμπράντο Πέρες Γκράντε είναι με την αυστηρή έννοια του όρου ένας πολιτικά στρατευμένος ποιητής . Μια κοινωνική ανησυχία διατρέχει το έργο του, για τα δεινά των κατώτερων οικονομικά κοινωνικών τάξεων της χώρας του και για τις νέες κοινωνικές ανισότητες που εισήγαγε στην εποχή μας ο νεοφιλελεύθερος καπιταλισμός στη τωρινή φάση του της παγκοσμιοποίησης . Η ποίησή του, όπως και η ποίηση του Μάρκο Μάρτος,  θα λέγαμε ότι είναι ευρύτερα ανθρωπιστική και φορέας των αξιών του περουβιανού λαού αλλά και του παγκόσμιου πνευματικού πολιτισμού.

    Ο ερωτισμός στην ποίησή του δεν είναι  ακραία προκλητικός αλλά αυθεντικός και νεορομαντικός. Η γυναίκα, που είναι ένα από τα βασικά θέματα της ενότητας των  ποιημάτων του, που είναι εμπνευσμένα από την ποίηση της Δυναστείας Ταγκ, αντιμετωπίζεται πάντα ως ισότιμη με τον άντρα και με μια λεπτότητα όπως αυτή που συναντάμε στα έργα των μεγάλων ποιητών της Δύσης και των κλασσικών Κινέζων ποιητών, όπως ο Λι Πο και ο Του Φου και ο Βανγκ Γουέι .

Ο Λι Πο  ο Του Φου κι ο σοφός  ο Κι

Εγκωμιάζουν τους στίχους σου, ενώ μαζεύουν

Κεράσια στα ανατολικά ενός λιβαδιού. Χαμογελαστοί

Σχολιάζουν, χαϊδεύοντας

Τον  λακαρισμένο άβακα των στίχων σου,

Ενώ εσύ  για το επόμενο καλοκαίρι

Θα είσαι ένας   τελειωμένος οδοιπόρος. Στ’ αλήθεια,

Προσπαθείς να πετάξεις

Όπως τα όνειρα των πουλιών.

Ξέρεις όμως καλά  ότι οι ιτιές τραγουδούν για σένα,

Ότι οι Σαντατροζίτισες  είναι ανίκητες χορεύτριες

Και ότι οι βυσσινιές πέτρες που παρασέρνει ο ποταμός  Βαγκ

Μιλάνε  για σένα , που τυλιγμένος σε πανάκριβα μετάξια,

Βάζεις φωτιά στο χρυσό περίπτερο

Μιας ανθισμένης κόρης.

Η διακειμενικότητα στο  έργο του θα αποτελούσε  ξεχωριστό θέμα διδακτορικής διατριβής, καθώς ο ποιητής  διαλέγεται με τους κλασσικούς ποιητές της ισπανικής γλώσσας , με τους μεγάλους σύγχρονους ποιητές της Λατινικής Αμερικής αλλά και με τους Κινέζους ποιητές της Δυναστείας Ταγκ. Ανήκει  όπως και ο Μάρκο Μάρτος στη χορεία των ποιητών της Δύσης, που για λόγους κυρίως αισθητικούς αλλά και φιλοσοφικούς, έστρεψαν το ενδιαφέρον τους στη μελέτη της ποίησης αυτής της ιστορικής περιόδου, έχοντας ως στόχο, ακόμη και δια της μιμήσεως, τη δημιουργία νέων ποιητικών μορφών με βάση τα κινέζικα αρχέτυπα. Η εικόνα της κινέζικης κουλτούρας και ποίησης μέσα στον δυτικό λογοτεχνικό μοντερνισμό βασίστηκε στα μυθικά πρότυπα των απαρχών της. Η εικόνα η σαγηνευτική της αρχαίας Κίνας , για τους ρομαντικούς ποιητές του ΧΙΧ και τους μοντερνιστές του ΧΧ, ταυτίστηκε με τις βασικές αξίες του κομφουκισμού και του ταοϊσμού, με το λούσο, τη κινέζικη χάρη και γλυκύτητα στα θέματα της ανθρώπινης συμπεριφοράς, με τη ξεχωριστή κινέζικη ομορφιά των παλλακίδων, με τους κώδικες τιμής των μανδαρίνων και των ποιητών της αυτοκρατορικής αυλής. Από την αρχαιότητα η Κίνα ήταν μια terra ingognita για τους πνευματικούς ανθρώπους της Δύσης, μια χώρα όλο μυστήριο και ακαθόριστες υποσχέσεις. Τα λογοτεχνικά κινήματα του ΧΙΧ αιώνα, που σχετίζονται με τον εξωτισμό, την έκαναν, όπως και την Ινδία που επισκέφτηκε ο  Baudelaire, ακόμα πιο εξωτική.

 

Ο Οκτάβιο Πας ,που μελέτησε τους πνευματικούς πολιτισμούς της Ανατολής και δέχθηκε σημαντικές επιδράσεις απ’ αυτούς, τόσο στη σκέψη του όσο και στο σύνολο του λογοτεχνικού του έργου, σημειώνει αναφορικά προς τις τάσεις φυγής και τις αναζητήσεις τόσο των ρομαντικών και των συμβολιστών όσο και των μοντερνιστών: “Υπάρχουν περίοδοι-στη λογοτεχνία εννοείται- στις οποίες κυριαρχεί η ευαισθησία προς το εξωτερικό, η αγάπη για την εξερεύνηση και το ταξίδι. . .και ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα γι’ αυτό υπήρξε η φάση η αρχική του μοντερνισμού την περίοδο 1890-1905 ”.

 

Στη Λατινική Αμερική, στις αρχές του ΧΙΧ αιώνα, ο θαυμασμός προς την Ανατολή είχε να κάνει με την απώλεια της πίστης στις δυτικές αξίες, που σχετίζονταν και με την καταρράκωση της Ισπανίας ως υπερατλαντικής δύναμης, μετά την ήττα της και την απώλεια των υπερατλαντικών της κτήσεων το 1898. Το ενδιαφέρον της περουβιανής διανόησης για την Κίνα και τον πνευματικό της πολιτισμό είναι ξεχωριστό, εδώ και έναν αιώνα, λόγω των κινέζικων ριζών του πνευματικού πολιτισμού του Περού, που είναι αρχαιότερες χρονολογικά από την εποχή του εξισπανισμού της Λατινικής Αμερικής.

Ο Χιλντεμπράντο Πέρεθ Γκράντε είναι πρωτίστως πολιτικός ποιητής και ποιητής της καθημερινής ζωής και της εμπειρίας .Στα καθαυτό πολιτικά ποιήματά του φαίνονται η πολιτική του στράτευση στο μαρξισμό και στις αριστερές ιδέες και αλληλεγγύη του προς τον κουβανικό λαό με τα ποιήματά του τα αφιερωμένα στην κουβανική επανάσταση, στο κίνημα των Σαντινίστας και στα άλλα αριστερά κινήματα της Λατινικής Αμερικής. Το ποίημά του για τη Ρόζα Λούξεμπουργκ είναι μια απόδειξη της μακρόχρονης στράτευσής του στα πολιτικά ιδεώδη της Αριστεράς για τα οποία πάλεψε επί δεκαετίες:

 

Τους αποκαλούσαν  Στρατιώτες των Ελεύθερων Σωμάτων. Προσπάθησαν

 

Να  ταπεινώσουν  τη παθιασμένη ψυχής της. Και την πέταξαν

 

Στο κανάλι  Landwehr,όπου ο Spree  αργοκυλά ράθυμος, όχι μακριά

 

Από τη γέφυρα Κορνέλιο όπου τώρα υψώνεται σαν μια άσβηστη δάδα.

 

Ώρες μετά, την ίδια τύχη είχε ο Λίμπχνεχτ ,ο πιστός της

 

Σύντροφος. Και δε σταμάτησαν μέχρι να επιφέρουν το θάνατο

 

Στο φίλο της Λεό, που την αγάπησε με και χωρίς εμπόδια. Μόλις

 

Που έμεινε από τη Ρόζα, ένα χρυσό σκουλαρίκι, τα φθαρμένα της γάντια,

Ρετάλια από εκείνο το φόρεμα με το οποίο αψηφούσε το χειμώνα του

 

Βερολίνου και η ανοξείδωτη σπίθα των επαναστατικών της ονείρων. Είπες

Ανάμεσα σε τζαμπατζήδες  και μυοσωτίδες ,ότι για όλα θα έπρεπε να

 

παλέψουμε, ακόμα

 

Και στα γράμματά σου το είπες , όπου έλαμπε η ποίηση, η μουσική και ο αχός

 

του λαού.

 

     Ως θεωρητικός και δάσκαλος της ποίησης στο φημισμένο εργαστήρι του πανεπιστημίου Σαν Μάρκος, διαμόρφωσε με το πέρασμα των δεκαετιών μια προσωπική ποιητική θεωρία η οποία δεν διατυπώθηκε σε ένα ξεχωριστό βιβλίο η μελέτη αλλά τα σημαντικότερα προτάγματα της βρίσκονται στις διάφορες συνεντεύξεις που κατά καιρούς έδωσε σε κριτικούς και δημοσιογράφους του Περού και των άλλων χωρών της Λατινικής Αμερικής στις οποίες βρέθηκε πολλές φορές ως προσκεκλημένος ποιητής και καθηγητής της λογοτεχνίας.

 

     Ο Χιλντεμπράντο Πέρεθ Γκράντε είναι ο κατ’ εξοχήν ποιητής της καθημερινής ζωής και της εμπειρίας στο Περού. Κάθε του πολιτικό και κοινωνικό ποίημα σχετίζεται με ένα σημαντικό πολιτικό γεγονός,  με την ημερομηνία μιας επαναστατικής εξέγερσης, με το θάνατο μιας ηγετικής μορφής του παγκόσμιου αριστερού κινήματος, όπως η Ρόζα Λούξεμπουργκ με την εποχή μιας συμφοράς η μιας τραγωδίας που έπληξε την ανθρωπότητα, όπως η πρόσφατη που υπομένουμε με την πανδημία του κορωναιού. Γι’ αυτή την πανδημία θα γράψει τέσσερα ποιήματα που δείχνουν την απίστευτη ικανότητά του να κάνει ποίηση το καθημερινό γεγονός, να μετουσιώνει σε ποιητικό λόγο το ανθρώπινο βάσανο, την τραγωδία, τον   ανθρώπινο πόνο.  Στο πιο κάτω ποίημα  που τιτλοφορείται Ουρλιαχτά μέσα από εικόνες της σύγχρονης Αποκάλυψης, δείχνει την ανθρώπινη αδιαφορία μας για το δράμα που παίζεται στις μεγαλουπόλεις με τους εγκαταλειμμένους αρρώστους που πεθαίνουν στο δρόμο ανυπεράσπιστοι:                                           

Ουρλιαχτά

 

Βάλε με μέσα στις αρτηρίες σου, τι περισσότερο

Θα θελα εγώ. Να είμαι  το αίμα σου,

Το ντελίριο σου. Το αγαπημένο σου τραγούδι.

Φώτισέ με  μέ το ποτάμι

Των τυμπανοκρουστών  

Τίγρεων

Που μας αφήνουν νοκ άουτ. Πια

Δε ξέρω αν είναι η αμπουλάνς

Η οποία διασχίζει

Τους έρημους δρόμους

Για να περιθάλψει

Κάποιον,

Η  είμαι εγώ αυτός που, ετοιμοθάνατος,

Θανατόφιλος,

Μελλοθάνατος,

Ζητά βοήθεια,, περίθαλψη, στήριξη

Σ’ αυτή τη νύχτα

Που ποτέ δε θα ξεχάσεις. Το σίγουρο είναι

Ότι εγώ εξακολουθώ να ουρλιάζω ,

Aουουουουουουουου

Aουουουουουουουου

Και η αμπουλάνς ,

Όπως εσύ, 

LIBRO CUATRO [ΤΕΤΑΡΤΟ ΒΙΒΛΙΟ]

 

Au coeur de l'homme, solitude.

 

Saint-John Perse

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

I. SOLEDADES DE SOLANGE [ΜΟΝΑΞΙΕΣ ΤΗΣ ΣΟΛΑΓΚΕ]

 

 

 

 

 

 

 

Si vieras cómo escarbo en el aire

de las calles buscando inútilmente

tu presencia

 

JUAN OJEDA

 

 

 

 

 

[Αν έβλεπες

πως σκαλίζω  μες στον αέρα

 

των δρόμων

 

ψάχνοντας ανώφελα

 

την παρουσία σου]

 

ΧΟΥΑΝ ΟΧΕΔΑ

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

PERRO SUELTO

                                     

 

Hay poemas que muerden,

Que arañan sin piedad. Bestias

Insaciables que destrozan

Los fundillos, tus mundillos.

Hay otros que ciegan con su resplandor,

Y cierta gracia que le dicen. Fluyen

Sin tropiezo, hasta el nicho

De una antología preciosista.

No faltan los que han sufrido

Algún accidente gramatical

O los que heredaron

La maldición de un padre borracho.

Hay poemas que son un terremoto,

Un tsunami que te arranca el pellejo,

Las vísceras, tus oscuras duplicidades.

 

Y qué decir de los perros muertos,

Poemas sueltos

Como este. Perros

Que marchan a la deriva,

Canoas que hacen agua.

 

Poemas errantes, balas

Perdidas que buscan tus ojos,

Tus abrazos,

Tu perdón. Perros

Querendones como la muerte.

 

Poemas que labran su resurrección:

Aullidos que se apagan

En algún cuaderno olvidado.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ΑΔΕΣΠΟΤΟ  ΣΚΥΛΙ

 

 

Υπάρχουν ποιήματα που μολύνουν,

Που γρατζουνίζουν δίχως αιδώ. Θηρία

Ασταμάτητα  που  καταστρέφουν

Τους βυθισμένους ,τους μικρόκοσμούς σου.

Υπάρχουν άλλα που τυφλώνουν με τη λάμψη τους,

Και με κάποια χάρη που λένε. Διαρρέουν

Χωρίς κανένα εμπόδιο, ως τον τάφο  

Μιας ανθολογίας επιτηδευμένης.

Δε λείπουν αυτά που υπέφεραν

Από κάποιο γραμματικό λάθος

Η αυτά που κληρονόμησαν

Τη βρωμόγλωσσα ενός πατέρα μεθύστακα.

Υπάρχουν ποιήματα που είναι ένας σεισμός,

Ένα τσουνάμι που σου ξεριζώνει τη κόμη,

Τα σπλάχνα, τις σκοτεινές σου  δυαδικότητες

Και τι να πούμε για τα νεκρά σκυλιά,

Τα αδέσποτα σκυλιά

Όπως αυτό. Σκυλιά

Που λυσσασμένα τρέχουν προς την αντίθετη κατεύθυνση

Κανό που μπάζουν νερά.

 

Ποιήματα λαθεμένα, μπάλες

Χαμένες που ψάχνουν τα μάτια σου,

Τα μπράτσα σου,

Τη συγνώμη σου. Σκυλιά

Ξαναμμένα  όπως ο θάνατος.

 

Σκυλιά που προετοιμάζουν την ανάστασή τους:

 

Γαυγίσματα  που σβήνουν

 

Σε κάποιο λησμονημένο τετράδιο.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

POEMANGO

 

                                                         Este poema es de PM, malgré elle.

                                                                      

El mango es pulposo,  jugoso, sabroso. Hay

 

Que comerlo al natural, de preferencia. Así 

 

No perderá su frenesí divino,

 

                                       ni  su amable paisaje.

 

Dicen que hay mangos aéreos, mangos

 

Marinos. Todos son bienvenidos:

 

Vienen de geografías santas y llaneras.

 

El sol, la lluvia, la tierra 

 

                                      y la mano del labriego

 

Hacen este milagro delicioso que alivia

 

Tu hambre, amengua mi soledad, enmiela tus delirios.

 

Mis poemas, en cambio,  son ácidos, torpes, imperdonables.

 

No tienen ni glamour ni editor ni aprueban

 

El casting que demandan el mercado

 

                                        impío y el fácil manoseo.

 

Qué resplandor, qué gracia tiene esta escritura? 

 

Pregunta la muchacha seducida

 

Por un mango  marqueteado. Ella

 

Prefiere el artificio, el poemango

 

Bien peinado,

                                         el cutis limpio

 

De espantos y lunares viejos.

 

 No el poema

 

Añejo que no sabe  ser ni aéreo

 

Ni marino, 

 

                             ni nocturno vicio eterno.

 

ΠΟΙΗΜΑ MANGO

 

                                                         Αυτό το ποίημα είναι του  PM, malgré elle.

                                                                      

Tο μάγκο είναι σαρκώδες, παιιχνιδιάρικο, αρωματικό. Πρέπει

 

Να φαγωθεί όπως είναι, κατά προτίμηση. Έτσι

 

Δεν θα χάσει  το θεϊκό του παροξυσμό,

 

                                       ούτε το αγαπημένο του τοπίο.

Λένε ότι υπάρχουν μάγκο  αέρινα, μάγκο

Θαλασσινά. Όλα είναι καλοδεχούμενα:

Προέρχονται από γεωγραφίες ιερές και πεδινές.

Ο ήλιος, η βροχή,  η γη

                                    και το χέρι του εργάτη

Φτιάχνουν αυτό το απολαυστικό θαύμα που κόβει

Τη πείνα σου, απαλύνει τη μοναξιά μου, γλυκαίνει τα παραληρήματά σου.

Τα ποιήματά μου, αντίθετα, είναι οξέα, αδέξια, ασυγχώρητα.

Δεν έχουν ούτε γκλαμουριές  ούτε εκδότη ούτε δοκιμάζουν

Το κάστινγκ που απαιτούν η  αγορά

                                                         η αναίσχυντη  και το εύκολο πλασάρισμα.

Ποια λάμψη, ποια χάρη έχει αυτή η γραφή?

Ρώτα τη κοπέλα  που σαγηνεύτηκε

Από ένα μάγκο τυποποιημένο. Αυτή

Προτιμά το αυθεντικό, το ποίημα μάγκο

Το καλωπισμένο, με τη καθαρή επιδερμίδα

Με την αγριάδα και τους παλιούς σπίλους.

 Όχι το ποίημα

Παράρτημα που δεν ξέρει να είναι ούτε αέρινο

Ούτε θαλασσινό,

                            ούτε αιώνιο νυκτερινό βίτσιο.                                                             

 

 

 

 

MALARIAS

 

huelo tu olor / te busco / te estrujo

 

Elqui Burgos

 

 

La escritura

 

Es un ozono que se abre

 

En tu pecho

 

Golondrino, en tu soñar

 

Despierto:

 

Un cataclismo

 

Que deja al descubierto

 

La vieja astilla de la soledad.

 

Rosa que roza lo perfecto.

 

La escritura es una piel sedosa

 

Por donde resbalan tus dedos

 

Congelados, huérfanos

 

De ternura o de alcohol. A ratos

 

Es un cuero tosco, papeles

 

Que nadie lee. Oleajes del desamor.

 

Una suerte de malaria que no tiene cura,

 

Unas fiebres que dejan sus huellas

 

En tu cuerpo desnudo, en la página en blanco.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ΜΑΛΑΡΙΑ

 

 

 

μυρίζω το άρωμά σου  / σε ψάχνω / σε στίβω

 

Elqui Burgos

Η γραφή

Είναι ένα όζον που πηγάζει

Απ’ το στήθος σου

Φλεγμονή στις μασχάλες, στο όνειρό σου

Το άγρυπνο:

Ένας κατακλυσμός

Που αφήνει να ανακαλυφτεί

Η παλιά αγκίδα της μοναξιάς.

Ρόδο που αγγίζει το τέλειο.

Η γραφή είναι ένα δέρμα από μετάξι

Απ’ όπου γλιστρούν τα δάχτυλά σου  

Παγωμένα, ορφανά

Απ’ την τρυφερότητα ή από το αλκοόλ. Κάποιες στιγμές

Είναι ένα  τραχύ δέρμα, χαρτιά

Που κανένας δεν διαβάζει. Φουσκοθαλασσιές της απουσίας της στοργής.

Ένα είδος μαλάριας που θεραπεία δεν έχει,

 

Κάποιοι πυρετοί που αφήνουν τα ίχνη τους

 

Στο γυμνό κορμί σου, στη λευκή σελίδα.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Un lenguado al vapor

 

Lenguas sin manos…

CMC

 

Mi lengua no goza de fama, creo que no saben apreciarla. La gloria

Es de otros lenguados ilustres, bienhablados. Mi lengua

Mueve su pulpa sin articular nada memorable. Es una lenguaraz

Sin fortuna, mal sazonada. Los murciélagos le muestran

Sus dientes rabiosos. Dicen que mi lengua habla con el hígado.

Que aúlla en noches para el olvido. Que no tiene alas

Ni tambores ni agua regia. ¿Será un problema

Pulmonar? ¿Acaso sus riñones requieren un poco de resina

O el aleteo sensual de una mariposa?

A este lenguado le falta un ojo zahorí. Lengua

De pomarrosa. Tinta invisible. Lenguado hecho humo.

 

 

 

 

 

 

 

Μια γλώσσα ατμοκίνητη 

 

Γλώσσες δίχως χέρια…

 

CMC

 

Η γλώσσα μου δεν απολαμβάνει τη φήμη, πιστεύω πως δε ξέρουν να την εκτιμήσουν. Η δόξα

Είναι για άλλες επιφανείς γλώσσες, κομψά ομιλούμενες. Η γλώσσα μου

Κουνά τον πολφό της δίχως τίποτα να αρθρώνει. Είναι ένα γλωσσίδι

Δίχως τύχη, άσχημα καρυκευμένη. Οι νυχτερίδες της δείχνουν

Τα λυσσασμένα τους δόντια. Λένε ότι η γλώσσα μου μιλά με το σηκώτι μου.

Ότι κραυγάζει τις νύχτες για τη λησμονιά. Ότι δεν έχει φτερά

Ούτε ταμπούρλα ούτε νερό βασιλικό. Να είναι ένα πρόβλημα

Πνευμονικό; Ίσως τα νεφρά της να χρειάζονται λίγη ρετσίνα

Η το αισθησιακό φτεροκόπημα μιας πεταλούδας;

Αυτής της γλώσσας της λείπει ένα μάτι ραβδοσκοπικό. Γλώσσα

Από άγριο μήλο. Αόρατη μελάνη. Γλώσσα γινωμένη καπνός.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

VERSO APALEADO POR LA LLUVIA

 

 

 

Galopando llega tu escritura

 

Con encono,

 

Dardos sombríos que luego alcanzarán

 

Halagos,

 

Y uno que otro galardón para el olvido.

 

En el silencio  cenizo que te envuelve

 

No sabes qué hacer

 

Con la  imagen fugitiva

 

Que se escapa de tus manos,

 

Verso apaleado por la lluvia.

 

Ni con la metáfora que creíste deslumbrante

 

En un momento pero que ahora borras

 

Con rabia mal disimulada. Y no sabes aliviar

 

El azufre que impone ese punto

 

Y aparte que te saca de la rítmica al uso,

 

Ese su aletear de tiburón en celo.

 

En la intemperie está la belleza, dices

 

Golpeándote la frente

 

En el abismo

 

Donde las sierpes gobiernan tu pulso,

 

Tu lengua descarriada, la vida continúa

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ΣΤΙΧΟΣ ΜΑΣΤΙΓΩΜΕΝΟΣ ΑΠ’ ΤΗ ΒΡΟΧΗ

 

 

Καλπάζοντας  καταφτάνει η γραφή σου

 

Με  μνησικακία,

 

Σκοτεινά βέλη που ύστερα θα κερδίσουν

 

Επαίνους,

 

Και το ένα και το άλλο βραβείο για τη λησμονιά.

 

Στην αποτεφρωμένη σιωπή που σε τυλίγει

 

Δε ξέρεις τι να κάνεις

 

Με τη φευγαλέα εικόνα

 

Που  διαφεύγει απ’ τα χέρια σου,

 

Στίχος μαστιγωμένος  από τη βροχή

 

Ούτε με την εκπληκτική μεταφορά  που δημιούργησες

 

Σε μια στιγμή αλλά που τώρα διαγράφεις

 

Με περισσή κακεντρέχεια. Και δε ξέρεις να ξαλαφρώσεις

 

Το θειάφι που  σου επιβάλλει αυτή η στιγμή

 

Κι άσε που  σε βγάζει από τη  ρυθμική στη χρήση,

 

Αυτό το  φτεροκόπημα του καρχαρία στο ζευγάρωμα.

 

Στην ύπαιθρο βρίσκεται η ομορφιά, λες

 

Χτυπώντας  το μέτωπο σου

 

Στην άβυσσο

 

Όπου τα φίδια καθορίζουν το ρυθμό σου,

 

Τη ξεστρατισμένη γλώσσα σου, η ζωή συνεχίζεται

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Un grillo sin paraguas

 

Nadie te dijo que fueras un pájaro campana,

Un hueleguiso insospechado, un avispado

Raquetero, un cazador furtivo. Bajo la lluvia caminas

A la deriva, con el candor que te caracteriza,

Sin saber a dónde ir, en quién cobijarte. Alma

En pena, musitas palabras ilegibles. Insomne

Marchas entre grillos que sí saben cantar y danzar.

Qué falta te hace el relámpago de un cuchillo, las uñas

Del gato que escarba tus raíces. El colirio

Que te hacía llorar frente a un espejo. La música

Del cuerpo que amaste. Dices

Que te asiste la fe, que el otoño es un río

Dorado. Y que no te perderás en las dunas de la página

En blanco ni en las calles en donde, si te descuidas,

Te arrebatan los versos que más aprecias, que más duelen.

 

 

 

 

Ένα τριζόνι δίχως ομπρέλα

 

Κανείς δε σου είπε ότι θα γινόσουν ένα πουλί καμπάνα,

Ένας απρόσμενος  παρίσακτος , ένας ξύπνιος

Παίχτης του γκολφ, ένας λαθροκυνηγός. Βαδίζεις κάτω απ’ τη βροχή

Άσκοπα, με την αφέλεια που σε χαρακτηρίζει,

Δίχως να ξέερεις για που πας, σε ποιον να ακουμπήσεις. Ψυχή

Λυπημένη, ψιθυρίζεις λέξεις  δυσανάγνωστες. Άγρυπνος

Πορεύεσαι ανάμεσα στα τριζόνια που ξέρουν στ’ αλήθεια να τραγουδούν και να χορεύουν.

Τι σου αφαιρουν η λάμψη ενός μαχαιριού, τα νύχια

Του γάτου που σκάβει στις ρίζες. Το κολίριο

Που σε έκανε να κλαις μπροστά στον καθρέφτη. Η μουσική

Του κορμιού που αγάπησες.Λες

Πως σε βοηθά η πίστη, κι ότι το φθινόπωερο είναι ένα χρυσό

Ποτάμι. Και ότι δε θα χαθείς μες στις θίνες της λευκής  

Σελίδας ούτε μες στους δρόμους όπου, αν δε το προσέξεις,

Σου ανατρέπουν τους στίχους που πιο πολύ εκτιμάς, που περισσότερο πονάνε.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

   ARTE DE OLVIDAR

 

Dicta leyes de olvido el amor mismo

M. M.

 

No basta romper retratos, manuscritos de girasoles Apagados o aquel poema que apenas fue un suspiro.

El azar te lleva a tu pasado que creíste un asterisco borroso,El pie de página de una tarde graciosa. El viento

Trae en su pecho el aroma de aquella mano diestra en borrar Besos, versos y visiones que atesoraste como un pordiosero. Pensaste que los dioses como tú no se deben agobiar

Ni llorar por un desencanto insospechado. Ahora lavas Tus palabras en un río seco y

Añoras, amigo, las uñas y el ritmo y la piel

 

Que elevaba tu cuerpo ya maltrecho por encima de la muerte.

 

    Η ΤΕΧΝΗ ΤΗΣ ΛΗΣΜΟΝΙΑΣ

 

Θεσπίζει νόμους της λησμονιάς ο ίδιος ο έρωτας

M. M.

 

Δε φτάνει να καταστρέφεις πορτραίτα, χειρόγραφα από ηλιοτρόπια Ξεραμένα η εκείνο το ποίημα που μόλις ήταν ένας αναστεναγμός. 

Η τύχη σε φέρνει πίσω στο παρελθόν σου εκεί που δημιούργησες ένα αστερίσκο θαμπό,Στο περιθώριο της σελίδας ενός ευχάριστου απόβραδου. Ο άνεμος

Φέρνει στο στήθος σου το άρωμα από εκείνο το επιδέξιο χέρι στο να σβήνει

Φιλιά, στίχους και οράματα που θησαύρισες σαν ένας ζητιάνος . Σκέφτηκες ότι οι θεοί σαν εσένα δεν θα έπρεπε να αγχώνονται

Ούτε να κλαίνε για μια απογοήτευση απρόσμενη. Τώρα πλένεις Τις λέξεις σου σε ένα ξερό ποτάμι και

Νοσταλγείς, φίλε, τα νύχια το ρυθμό και το δέρμα

 

Που ανύψωνε το κορμί σου το πια στραπατσαρισμένο πέρα απ’ το θάνατο.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

La belleza

 

 

La belleza tiene huesos que vale la pena roer. Es madera

Podrida en mano ajena. Que sus lágrimas

No te confundan. Menos sus olvidos. La belleza

Que disfrutas no tiene ni piedras ni perfume. Enséñale a labrar

Su propio silencio. Sé tú su ataúd musical. Acompáñala

Por dolidas calles. Que aprenda a desbarrancarse.

Que cante con voz de barro, de fiebre, de lechuza.

En soledad crece el poema. También la muerte.

En las arrugas del invierno que rompe tu pecho

Malherido, la belleza aúlla

En su fase terminal. Tú eres su voz radiante.

 

 

 

 

 

Η ομορφιά

 

 

Η ομορφιά έχει κόκκαλα που αξίζει τον κόπο να συντριφτούν. Είναι ξύλο

φθαρμένο σε ξένα χέρια.Τα δάκρυά της

Ας μη σε μπερδεύουν.ούτε ποι λησμονιές της. Η ομορφιά

Που απολαμβάνεις δεν έχει αγκωνάρια ούτε άρωμα. Μάθε τη να κατεργάζεται

Τη σιωπη της. Γίνε εσύ το μουσικό της κιβούρι. Συνόδεψέ τη

Μέσα σε πονεμένους δρόμους. Για να μάθει να μη βαραθρώνεται.

Για να τραγουδά με φωνή από λάσπη, από πυρετό, με φωνή κοκουβάγιας.

Στη μοναξιά αξαίνει το ποίημα. Επίσης ο θάνατος.

Μες στις ρωμές του χειμώνα που θραύει τοπληγωμένο

Στήθος σου, η μορφιά κραυγάζει

Στην τελική της φάση. Εσύ είσαι η ακτινοβόλα φωνή της.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

MORIRÁS

 

Morirás, ¿por qué te sorprendes? Morirás.

 

Y nadie reconocerá tu aroma.

 

¿ No disfrutaste acaso hasta el delirio

 

El uso infame del materialismo ratonero?

 

¿Dó está el polvo enamorado

 

Con la que engatusabas

 

A las muchachas desprevenidas?

 

Morirás, tu película

 

Gris y sin argumento llega a su fin.

 

Sólo te queda

 

Cantar en alguna peña distrital

 

"Yo te pido guardián que cuando muera,

 

Borres las huellas de mi humilde fosa".

 

Morirás, hipócrita lector. Morirás

 

Ardiente sombra,

 

Morirás pájaro pinto,

 

Morirás caballo bayo,

 

Morirás tortuga ecuestre,

 

Morirás mosca azul,

 

Morirás cuaderno verde de poesía.

 

Tú también morirás forever.

 

Y tendrás

 

Como consuelo un mañana

 

Cosmopolita, sin hueso ni aguacero.

 

Y una tristeza renovada

 

Que te espera con las piernas abiertas,

 

El corazón cerrado.

ΘΑ ΠΕΘΑΝΕΙΣ

 

Θα πεθάνεις, γιατί εκπλήσσεσαι; Θα πεθάνεις.

 

Και κανένας δεν θα αναγνωρίσει  το άρωμά σου.

 

Δεν απόλαυσες ίσως μέχρι και το ντελίριο

 

Την αχρεία χρήση  του υλισμού της ποντικοφωλιάς;

 

Που θα βρίσκεται η ερωτευμένη στάχτη

 

Με την οποία κολάκευες

 

Τα ανύποπτα κοριτσάκια;

 

Θα πεθάνεις, η γκρίζα

 

και  δίχως κανένα επιχείρημα ταινία σου  φθάνει στο τέλος της.

 

Το μόνο που σου απομένει

 

είναι να τραγουδήσεις σε κάποιο  όμιλο περιφερειακό

 

"Εγώ σου ζητώ φύλακα όταν πεθάνω,

 

Να σβήσεις τα ίχνη του ταπεινού μου τάφου".

 

Θα πεθάνεις, υποκριτή αναγνώστη. Θα πεθάνεις

 

Φλεγόμενη σκιά,

 

Θα πεθάνεις πολύχρωμο πουλί,

 

Θα πεθάνεις ξανθοκόκκινο άλογο,

 

Θα πεθάνεις   έφιππη χελώνα,

 

Θα πεθάνεις γαλάζιο κουνούπι,

 

Θα πεθάνεις  τετράδιο πράσινο της ποίησης.

 

Εσύ επίσης θα πεθάνεις για πάντα.

 

Και θα έχεις

 

Σαν παρηγοριά ένα πρωινό

 

Κοσμοπολίτικο, δίχως κόκκαλα ούτε νεροποντή.

 

Και μια αναγεννημένη θλίψη

 

Που θα σε περιμένει με τις γάμπες ανοιχτές

 

Την κλειστή καρδιά σου.

Caballo muerto

 

... sus cascos sombríos...

José María Eguren

 

No es un caballo bayo. Tampoco

Un brioso alazán. Es un caballo

Mordido en el alma por la usura. A orillas

De un río harapiento, su caballa llora

Empapada de dolor por la sustancia íntima

Perdida. Con los pectorales rotos, el padre

Relincha en la pradera: aleonado lanza rayos,

Piedras y gramputea sin piedad

A la muerte, al cielo, a la corriente

Envenenada

por el relave que humilla este paisaje.

Un deseo herido se ha echado a galopar.

 

Νεκρό άλογο

 

... οι σκοτεινές του οπλές...

Χοσέ Mαρία Εγούρεν

 

Δεν είναι ένα κοκκιωπό άλογο. Ούτε

Ένας ορμητικός ντορής. Είναι ένα άλογο

Λαβωμένο στην ψυχή από την τοκογλυφία. Στις όχθες

Ενός ρακένδυτου ποταμού, η χαίτη του κλαίει

Βουτηγμένη μες στον πόνο για την εωτερική χαμένη

Ουσία. Με τα χαλασμένα του πνευμόνια ο πατέρας

Χλιμιντρίζει μες στο λιβάδι:αλαφιασμένο χλιμιντρίζει,

Κλωτσάει πέτρες και χλευάζει αλύπητα

Το θάνατο, τον ουρανό, το δυνατό

Ρεύμα

Απ’ τη καταιγίδα που ταπεινώνει αυτό το τοπίο.

Ένας πόθος πληγωμένος βάλθηκε να καλπάζει.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Feria de placebos

 

 

Te dijeron que escribieses con fe, esperanza

Y calidad. Para que así tus versos conservaran y

Otorgaran esplendor

A lo poco o mucho que te amaron. También

Te aconsejaron que labraras un estilo personal

Y no un estilete manoseado por la lluvia,

La monotonía y algún relámpago venido a menos.

Al parecer tu dama no ayudó mucho, menos la musa

Ingrata y peor aún tu laoshí que se durmió bajo los algarrobos.

Sin arpa y sin gracia y sin fuego, lejos

De la fascinación del mar y sus silencios,

Sólo perpetraste un colibrí sin futuro, un trabalenguas gris,

Un ademán penoso que te condena a cadena perpetua:

Al sonsonete de los epitalamios, al crucigrama del dolor.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Γιορτή με πλασέμπος  

 

Σου είπαν να έγραφες με πίστη, ελπίδα

 

Και ποιότητα. Ώστε έτσι οι στίχοι σου να διατηρούσαν και

 

Να απέδιδαν τη λάμψη τους

 

Για το λίγο η το πολύ που σ’ αγάπησαν. Επίσης

 

Σε συμβούλεψαν να επεξεργαζόσουν ένα προσωπικό ύφος

 

Κι ένα υφάκι ψιλοδουλεμένο απ’ τη βροχή,

 

 Η μονοτονία και κάποια αστραπή πρόβαλλε αραιά. 

 

Καθώς φαίνεται το δράμα σου δε βοήθησε πολύ, ούτε τόσο η αχάριστη

 

Μούσα κι ακόμα χειρότερα ο Λαο Τσε σου που αποκοιμήθηκε κάτω τις χαρουπιές.

 

Δίχως άρπα δίχως χάρη και δίχως φωτιά, μακριά

 

Από τη σαγήνη της θάλασσας και των σιωπών της, 

 

Έφτιαξες  μόνο ένα κολιμπρί δίχως μέλλον, ένα γλωσσοδέτη σκοτεινό,  

 

Μια πονεμένη χειρονομία που σε καταδικάζει στη διαρκή αλυσίδα:

 

Στο συριγμό των επιθαλάμιων, στο σταυρόλεξο του πόνου.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

II. CABALLO BAYO [ΚΟΚΚΙΝΩΠΟ ΑΛΟΓΟ]

 

 

Il n'y a pas d'amour heureaux

Louis Aragon

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

CABALLO BAYO

 

 

Los caballos se cansan

De galopar

Sobre tierra sombría.

De comer manzanas, azúcar

Y alguna rala ración

De hojas de hierba.

Los caballos se cansan

De volar

Por valles oxidados,

Páramos inhóspitos, paisajes

Montaraces. Secretamente

Anhelan

Algún derby glamoroso,

Tal vez una pasarela victoriosa,

Y no fiambre y no fiebre y no fuete.

Ah, los caballos. Los solitarios,

Los buenos para nada. Esas

Mulas insufribles.

De rato en rato

Beben en abrevaderos

Amables, extraviados

En tardes para el olvido.

Beben para calmar sus ansias

Y apagar la sed

Que les quema el pellejo

Cuarteado

Por el sol

Y alguna mano bruta.

Sólo

Las yeguas

Descifran los relinchos y los golpes

Que al aire sueltan

Para aplacar

Sus furias y sus penas.

Sólo

Las caballinas, las cavillacas.

Ay, mi torpe lenguaje

Caballuno. Sólo

Ellas les regalan

La dicha

Infinita de caracolear

Bajo las ramas

De aquellos huarangos marchitos,

Que sin preguntarles sus nombres

Ni dónde vienen ni para dónde van,

Les abren las puertas

De la eternidad

Que dura apenas más que un relincho

Espumoso,

Como las olas de la mar. Fieles

A su doctrina

No son corceles divinos,

Ni bereberes criollos. Pero

Sí, amantes incurables.

Inútil

Trote, compañero, inútil

Tu cantar. Tarde

O Temprano,

La muerte

Acabará

Contigo

A caballazo limpio.

A quema hueso.

A mata sueño.

¡A caballar! ¡A caballar! ¡A caballar!

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ΚΟΚΚΙΝΩΠΟ ΑΛΟΓΟ

 

 

Τα άλογα κουράζονται

Από τον καλπασμό

Πάνω στη στεγνή γη.

Κι αυτό γιατί  τρώνε μήλα, ζάχαρη

Και κάποια  ελλιπή μερίδα

Από φύλλα μαριχουάνας.

Τα άλογα κουράζονται

Γιατί  πετούν

Πάνω από οξειδωμένες πεδιάδες,πάνω

Από μέρη άγονα και  αφιλόξενα, πάνω από τοπία

Ορεσίβια. Εντελώς μυστικά

Λαχταρούν

Κάποιο γκλαμουριάρικο ντέρμπι,

Ίσως μια νικητήρια πασαρέλα,

Κι όχι κρυάδες κι όχι πυρετό  κι  όχι μαστίγωμα.

A .τα άλογα. Τα μοναχικά,

Τα καλά για το τίποτα. Αυτά τα

Ανυπόφορα μουλάρια.

Που από στιγμή σε στιγμή

Πίνουν στις αγαπημένες τους

Ποτίστρες, χαμένα μέσα

Σε απόβραδα για τη λησμονιά.

Πίνουν για να καλμάρουν τις αγωνίες τους

Και σβήνουν τη δίψα τους

Που τους καίει τη χαίτη

Τη σκασμένη

Απ’ τον ήλιο

Κι από κάποιο βάρβαρο χέρι.

Μόνο

Οι φοράδες

Αποκρυπτογραφούν τα χλιμιντρίσματα και τα χτυπήματα

Που στον αέρα αφήνουν

 Για να καταπραΰνουν

Τις φούριες και τις λύπες τους.

Μόνο οι καβαλίνες

Οι καβαλίνες, οι σβουνιές.

Άι, αδέξια εσύ γλώσσα μου

Από καβαλίνα. Μόνο

 Αυτές τους χαρίζουν

Την ατέλειωτη

Ευτυχία του να ποδοκροτούν

Κάτω από τα κλαδιά

Εκείνων των  μαραμένων φτελιών,

Που δίχως να τους ρωτήσουν τα ονόματά τους

Ούτε από πού έρχονται ούτε για πού πάνε,

Τους ανοίγουν τις πόρτες

Της αιωνιότητας

Που διαρκεί λίγο πιο πολύ από ένα αφρώδες

Χλιμίντρισμα,

Όπως τα κύματα της θάλασσας. Πιστά

Στη θεωρία τους

Δεν είναι  θεϊκά άτια,

Ούτε βερβερίνικες κριολές. Αλλά

Ναί,  αγιάτρευτοι εραστές.

Ανώφελος

Ο τροχασμός, σύντροφε, ανώφελο

Το τραγούδι σου. Στερνό

Η πρωινό,

Ο θάνατος

Θα τελειώσει

Μαζί σου

Με τον καθαρό καλπασμό.

Με ένα καμένο κόκκαλο.

Με   ένα ένα νεκρό όνειρο.

Στον καλπασμό! Στον καλπασμό! Στον καλπασμό!

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Blooper

 

Ni guardavalla ni espantapajaros

 

Blanca Varela

 

 

Querías tomar el toro

Por las astas

Y apenas

Agarraste un rumor de manantiales.

Creíste que era un disparo

Hacia la izquierda

Pero la pelota ingresó

Con cierto desdén por la derecha.

Ahora deliras.

Y de liras perdidas

Fue tu juventud de vidrios

Rotos y carnavales fatuos. Lejos

Del océano que duerme

En los mapas escolares,

Confundes las olas con la luz

Sudorosa de la piel que te acompaña.

Eres un amateur

Abatido

Como una paloma mansa

O más bien un gallo

Viejo

Que ni a Carmelo llega.

Qué manera la tuya de confundir

Emperatriz

Con cicatriz

Y alcatraz

Con saltapatrás.

Pero

No todo está perdido:

La muerte

No se equivoca.

Es infalible.

Patea con los dos pies,

Con la cabeza,

Con el codo y la rodilla

Y la oreja

Y en el alma.

Como la palabra

Soledad.

Recuerda que ya juegas

El suplementario

Y se te viene encima la ceniza

Que arañó tu frente

Con la punta

De un cuchillo rencoroso.

No será el último beso

Que recibas

En tu área chica.

Pero sí

El pitazo final que calcina tu cuaderno

De candelabros limpios, oraciones

Silenciosas, ríos

Desollados y algún suspiro

A la limeña,

Que todavía brilla en tus labios

Ya mustios

Ya morados

Ya santos.

Oh guardapenas

Oh guardallantos

¡Rey de los autogoles!

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Κλιπ

 

Ούτε  πορτιέρηδες ούτε σκιάχτρα

 

Μπλάνκα Βαρέλα

 

 

Ήθελες να πιάσεις τον ταύρο

Απ’ τα κέρατα

Και μόλις

Άρπαξες ένα ψίθυρο από  κεφαλάρια.

Πίστευες ότι ήταν ένας πυροβολισμός

Από τα αριστερά

Αλλά το βόλι μπήκε

Με κάποια αμφιβολία από τα δεξιά.

Τώρα παραληρείς.

Κι όλο χαμένες λύρες

Ήταν η νιότη σου από σπασμένα

Κρύσταλλα και καρναβάλια ψωροπερήφανα. Μακριά

Απ’ τον Ωκεανό που κοιμάται

Στους σχολικούς χάρτες,

Μπερδεύεις τα κύματα με το ιδρωμένο

 Φως του δέρματος που σε συνοδεύει

Είσαι ένας εξαντλημένος

Εραστής

Σαν ένα αδύναμο περιστέρι

Ή καλύτερα σαν ένας γερασμένος

Κόκορας

Που ούτε στο Καρμέλο δεν μπορεί  να φτάσει.

Τι τρόπος  κι αυτός ο δικός σου να μπερδεύεις

Την αυτοκράτειρα

Μ την ουλή

Και το Αλκατράζ

Με το σαλταπατράζ.

Αλλά

Δεν είναι όλα χαμένα:

Ο θάνατος

 Δε λαθεύει.

Είναι αλάνθαστος

Ποδοκροτεί και με τα δυο του πόδια,

Με το κεφάλι,

Με τον αγκώνα και με το  γόνατο

Και με τ’ αυτί

Και στη ψυχή.

Όπως η λέξη

Μοναξιά.

Θυμήσου ότι πια παίζεις

Την παράταση

Κι ότι σου έρχεται από κοντά η στάχτη

Που αράχνιασε  το μέτωπό σου

Με τη μύτη

Ενός μνησίκακου μαχαιριού.

Δε θα είναι το τελευταίο φιλί

Που θα δεχτείς

Στη μικρή σου περιοχή.

Αλλά ναι

Το τελικό σφύριγμα  που αποτεφρώνει το τετράδιό σου

Από καθαρά μανουάλια , από σιωπηλές

Προσευχές, από παντέρημους

Ποταμούς κι  από κάποιο αναστεναγμό

Για επιδόρπιο,

Που ακόμα απαστράπτει στα χείλη σου

Τα ήδη κατηφή

Τα ήδη ιώδη

Τα ήδη άγια.

Ω  φιλολύπες

Ω  φιλοθρήνοι

Ω βασιλιά  των αυτογκόλ!

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Fuchifú

 

Ahora buscas alimentos con omega 3, algún cereal

De origen andino, de preferencia el tarwi. La miel

Es tu tesoro, y te mientes diciendo que el polen te pone en fa.

Pero bien sabes que al fuchifú de tu pasado no puedes

Diluirlo con agua mineral,

ni disimularlo con semillas de calabazas.

Tu pasado es un plato frío que ni el mejor jengibre alivia.

Ahora visitas reconfortantes juguerías, discutes

Por la frescura de la alcachofa, mientras

Añoras el aloe de los juguetes

Que se rompen en el cristal de tu memoria.

Bien sabes

Que tu vida no merece un obituario

Inoxidable,

Y que no alcanza ni para una elegía que sale y vale.

Definitivamente no tienes el perfil para una grata alabanza:

tan sólo fuiste una mala hierba sin appellation contrólee.

 

 

 

Άσθμα

 

Τώρα ψάχνεις συμπληρώματα διατροφής με ω 3, και κάτι φυτικό

Με προέλευση απ’ τις Άνδεις, κατά προτίμηση το ταρβί. Το μέλι

Είναι ο θησαυρός σου,και ψεύδεσαι λέγοντας ότι η γύρη σου προκαλέι αλεργία.

Αλλά ξέρεις καλά ότι  το άσθμα απ’ το παρελθόν σου δε μπορείς

Να το διαλύσεις με μεταλλικό νερό,

Ούτε να το ξεγελάσεις με κολοκυθόσπορους.

Το παρελθόν σου είναι ένα κρύο πιάτο  που ούτε το καλύτερο τζίντζερ το πραύνει.

Τώρα επισκέπτεσαι παρηγορητικούς παιχνιδότοπους, μαλώνεις

Για το αν είναι φρέσκες οι αγγινάρες, ενώ

Νοσταλγείς την αλόη των παιχνιδιών

Που κοματτιάζονται μέσα στο κρύσταλο της μνήμης σου.

Ξέρεις καλά

Πως η ζωή δεν αξίζει ένα ανοξείδωτο

Κιβούρι,

Και ότι δε φτάνει για μια ελεγεία που να σου βγει και να αξίζει.

Τελικά δεν έχεις το προφίλ για ένα ευχάριστο εγκώμιο:

Ήσουν μόνο μια ενοχλητική αγριάδα δίχως ελεγχόμενη προσφυγή.

 

 

 

 

 

 

UN ABECEDARIO QUE VIENE

DESDE ANTIGUO

[ΕΝΑ ΑΛΦΑΒΗΤΑΡΙΟ ΑΠ’ ΤΑ ΠΑΛΙΑ ]

 

                                                                           [Un amor recién venido

                                                                           me hace cerrar las páginas del libro

                                                                           para escribirte estas pobres líneas]

 

                                                                                                               Jorge Teillier

 

 

[Ένας πρόσφατος έρωτας

με κάνει να κλείσω τις σελίδες αυτού του βιβλίου

για να οου γράψω αυτές τις φτωχές γραμμές]

Χόρχε Τέιγιερ

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

HONEY

 

 

 

Tú no más, honey, me dices

 

Y no sabes cómo se me arrebata la lengua.

 

Tú nomás, honey, deliras

 

Y balbuceas constelaciones remotas,

 

Mariposas ardientes,

 

Pinos frescos, 

 

Mientras un río de miel

 

Ilumina la noche gastada por tus cánticos y aullidos.

 

 

Con mi torpe abecedario que viene desde antiguo

 

Levanto tu nombre

 

Sagrado y sangrante,

 

Con tu honey y mi lengua,

 

Con mi flecha y tu honey,

 

                                        Oh, Poesía.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ΜΕΛΙ

 

 

 

 

Εσύ τίποτα άλλο, μέλι μόνο , μου λες

 

Και δε ξέρεις γιατί εκνευρίζεται  η γλώσσα μου

 

Εσύ τίποτα άλλο, μέλι μόνο , παραληρείς

 

Και ψελλίζεις κάτι για απόμακρους αστερισμούς,

 

Για φλεγόμενες πεταλούδες ,

 

Για δροσερά πεύκα, 

 

Ενώ ένας ποταμός από μέλι

 

Φωτίζει τη ξοδεμένη νύχτα απ’ τα τραγούδια και τις κραυγές σου.

 

 

Με το αδέξιο  αλφαβητάρι μου που έρχεται απ’ τα παλιά

 

Δοξάζω  το όνομά σου

 

Το ιερό και αιμάτινο,

 

Με το μέλι σου και με τη γλώσσα μου,

 

Με τη σαΐτα μου και με το μέλι σου,

 

                                        Ω, Ποίηση.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

EL ÁNGEL EXTERMINADOR

 

 

Entre los espejos de tu mirar

 

Desordenado

 

Como las sábanas calcinadas

 

Del hotel

 

Donde apenas sobrevives al huracán sediento

 

De tu doncella, preguntas

 

Si te irás de este mundo con las manos

 

Vacías o si te dejarán

 

Llevar en tu piel estrujada

 

La huella

 

De aquellos mordiscos

 

Que deliciosamente te hicieron ceniza,

 

Velamen lunar,

 

Pradera interminable,

 

Soplo divino.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Ο ΕΞΟΛΟΘΡΕΥΤΗΣ ΑΓΓΕΛΟΣ

 

 

 

Μέσα στους καθρέφτες της ματιάς σου

 

Ανάστατος

 

Με τα σεντόνια του ξενοδοχείου

 

Σαν αποτεφρωμένα

 

Όπου μόλις επιβιώνεις από το διψασμένο τυφώνα

 

Της κοπέλας σου, ρωτάς

 

Aν θα φύγεις απ’ αυτό τον κόσμο με τα χέρια

 

Κενά  ή αν θα σ’ αφήσουν

 

Να φέρεις στο στυμμένο δέμα σου

 

Το σημάδι

 

Εκείνων των δαγκωματιών

 

Που με το πιο γλυκό τρόπο σε έκαναν στάχτη,

 

Ιστιοφόρο σεληνιακό,

 

Ατέλειωτο λιβάδι,

 

Θεϊκή πνοή.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

EL ÁNGEL DE MADRID

 

 

El ángel de Madrid

No es

El.

                    Es ella. 

Tiene la piel

                    gastada    

                    por mis manos,

                    mi saliva.

                    Respira

                    hondo,

                    viaja en autobús.

Hace compras en el mercado

                    de abastos

                    y en el Rastro,

                    cuando es menester.

 No es de mármol

                   ni cristal

                   ni piedra

Su pandereta

                     me incendia

                     me arrebata

                     melandonea.

 

En silencio vio

Florecer

                   mis sueños

(no los suyos).

 

El ángel de Madrid

No es 

Aquel que  va 

                    burlando

 Jugadores 

                    sobre el césped

Oxidado de la vida.

 

El ángel de Madrid 

                   es aquella

Que alivia 

                   mis tenazas

                   mis furias

                   mis tejidos

                   íntimos

                   

 

 

 

 

Antes de partir a mis batallas,

                   sin máscaras

                   ni olvidos

                   escribo esta oración:

 

A la luz de mi ángel bipolar,

                   A la sombra 

                           matarife

                           de Madrid.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Ο ΑΓΓΕΛΟΣ ΤΗΣ ΜΑΔΡΙΤΗΣ

 

 

 

Ο άγγελος της Μαδρίτης

Δεν είναι

Αυτός.

                    Είναι αυτή. 

Έχει το δέρμα

                    δουλεμένο    

                    απ’ τα χέρια μου,

                    από το σαλιο μου.

                    Αναπνέει

                    βαθειά,

                    ταξιδεύει με λεωφορείο.

Κάνει ψώνια στην κεντρική

                    αγορά

                    και στο Ράστρο,

                    όταν είναι ανάγκη.

 Δεν είναι από μάρμαρο

                   ούτε από κρύσταλλο

                   ούτε από πέτρα

Το ντέφι της

                     με ανάβει

                     με καίει

                    με μελανιάζει.

 

Στη σιωπή είδε

Ν’ ανθίζουν

                   τα όνειρά μου

(όχι τα δικά της).

 

Ο άγγελος της Μαδρίτης

Δεν είναι

Εκείνος που συνεχίζει

                    να περιπαίζει κάποιους

 Παίχτες

                    πάνω στο οξειδωμένο

γρασίδι  της ζωής.

 

Ο άγγελος της Μαδρίτης 

                   είναι εκείνη

Που ανακουφίζει 

                   Τα ζόρια μου

                   τα πάθη μου

                   τις εσωτερικές μου

                   συγκρούσεις

                  

 

 

Πριν μπω στις μάχες μου

                   δίχως μάσκες

                   δίχως λησμοσύνες

                   γράφω αυτή την προσευχή:

 

Στο φως του διπολικού  αγγέλλου,

                   στη δολοφονική

                           σκιά

                           της Μαδρίτης.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Piloto automático

 

 

Tu belleza vaga por las calles

En las que el otoño

No es más un vuelo

Postergado:

Mal tiempo en el cielo

De estas latitudes.

Tus ojos parpadean

Sin control alguno,

Y tu brújula ronronea

Como un motor averiado.

Soy tu piloto automático,

Una hélice perdida:

Sentires que incendian la noche

Espacial, sin ayer ni mañana,

Como tu belleza

Que se precipita hacia el crepúsculo,

Lejos de mi hangar

Y mi radar desventurado.

 

 

Αυτόματος πιλότος

 

 

Η ομορφιά σου πλανιέται μες στους δρόμους

Μες στους οποίους το φθινόπωρο

Δεν είναι παρά μια πτήση

Αναβλημένη:

Με κακοκαιρία στον ουρανό

Σ’ αυτά τα γεωγραφικά πλάτη.

Τα μάτια σου πεταρίζουν

Δίχως κάποιο κοντρόλ,

Και η μάγισσά σου γουργουρίζει

Σαν ένα μοτέρ χαλασμένο.

Είμαι ο αυτόματος πιλότος σου,

Μια έλικα χαμένη:

Αισθήσεις που πυρπολούν τη νύχτα

Στο διάστημα, δίχως χθες ούτε αύριο,

Όπως η ομορφιά σου

Που ορμά προς το λιόγερμα,

Μακριά απ’ το υπόστεγό μου

Και το δύσμοιρο ραντάρ μου.

 

 

 

 

 

 

 

Dron

 

 

El dron que envías tras mis pasos, apenas Detecta la playa donde yazgo

Bajo una luna ciega. Soy un pasajero de la lluvia.

Aquel alazán que se pierde en lontananza. El perro

Que lame las heridas de tu ausencia. El dron

No adivina mis tristezas. Ni repara en la luminosa

Sombra de los árboles en donde anidan

Tigres, naufragios, serpentinas, caracolas y

Sonrisas de victorias que hoy maldices coronada

De drones que no encuentran al pan de tus tormentos.

 

 

Ντρον

 

 

Το ντρον που έχεις ξαποστείλει πίσω απ’ τα βήματά μου, μόλις που συλλαμβάνει την ακτή όπου κείτομαι

Κάτω από μια τυφλή σελήνη. Είμαι ένας διαβάτης μες στη βροχή.

Εκείνος ο ντορής  που χάνεται στον ορίζοντα. Το σκυλί

Που γλύφει τις πληγές του από την απουσία σου. Το ντρον

Δε μαντεύει τις λύπες. Ούτε επιδιορθώνει κάτι μέσα στη φωτερή

Σκιά των δέντρων όπου φωλιάζουν

Τίγρεις, ναυάγια, ερπετά, σαλιγκάρια και  

Χαμόγελα από νίκες που σήμερα καταριέσαι στεφανωμένη

Με δρονς που δε βρίσκουν τον άρτο των κεραυνών σου.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Piano, pianísimo

 

 

Solías acompañarme con tu piano, tus manos

Volaban sobre mis sueños, mientras dolía el corazón.

Respirábamos el pacto de un amor sin frontera, picaflor

Incansable. Y delirábamos sin sábanas ni pentagramas. Ahora

Ya no canto ni encanto. Y tú ya no susurras

En mis arrabales. Bien sé que tu piano incandescente

Requiere mantenimiento. Es decir, un motor

Que no conozca de crepúsculos ni migraciones.

Solías acompañarme con el alivio de tu silencio. Y bailabas

Con tus dos corcheas al aire mientras mi caballo caracoleaba

Al compás de mis carnavales y tu empedrada melodía. Tocata y fuga.

 

Πιάνο φόρτε

 

 

Συνήθιζες να με συνοδεύεις με το πιάνο σου, τα χέρια σου

Υπερύπτονταν πάνω απ’ τα όνειρά μου,ενώ με πονούσε η καρδιά μου.

Ανασαίναμε τη συμφωνία ενός έρωτα δίχως όρια, φλογερού

Ακαταμάχητου. Και παραληρούσαμε δίχως σεντόνια και πεντάγραμμα. Τώρα

Πια δεν τραγουδώ ούτε σαγηνεύω. Και συ πια δε μου ψιθυρίζεις

Στις επικράτειές  μου. Ξέρω καλά ότι το ξεκουρδιστο πιάνο σου

Χριάζεται φροντίδα. Δηλαδή,ένα μοτέρ

Που να μη καταλαβαίνει από λυκόφωτα ούτε από μεταναστεύσεις.

Συνήθιζες να με συνοδεύεις με την πραυντική σου σιωπή. Και χόρευες

Με τις δυο σου νότες στον αέρα ενώ το άλογό μου στριφογυρίζει

Στο ρυθμό των καραναβαλιών μου και της επίπεδης μελωδίας σου. Πιάστη και φύγε.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Tristán / Isolda

 

 

Lleva la fiesta en paz, le dice la ranita

A su ranito. Da un paso

Al costado, un saltito es suficiente. El invierno

Ha llegado, para quedarse en el hielo De tu pecho. De limosnas no podemos vivir. De dulces Palabras, tampoco. El horizonte

Que hoy se abre no es un arcoíris: ningún deseo nos alumbra. Sufrimos como animales, y tu croar no basta. Mírate

En el espejo, mi viejo ranito: ¿dó mi flamante caballero armado, mi yunta

Inagotable? las hojas caen en silencio, como las estrellas

Saltarinas que alguna vez fuimos en este charco tristán.

 

 

 

Τριστάνος/ Ιζόλδη

 

 

Φέρε τη γιορτη εν ειρήνη , λέει η βατραχίνα

Στο βατραχό της. Κάνε ένα βήμα

Στο πλάι μου, ένα πηδηματάκι αρκεί. Ο χειμώνας  

Έφτασε, για να παραμείνει μες στην παγωνιά Του στήθους σου. Με τις ζητιανιές δεν μπορούμε να ζήσουμε. Ούτε με τις γλυκιές λέξεις. Ο ορίζοντας

Που σήμερα μας ξανοίγεται δεν είναι ένα ουράνιο τόξο: κανένας π΄ποθος δεν μας φωτίζει. Υποφέρουμε σαν ζώα, και το κόασμά σου δεν φτάνει. Κοιτάξου

Στον καθρέφτη, γέρο βατραχέ μου: που είναι ο οπλισμένος καβαλιέρος μου, τα ανεξάντλητά μου ζώα ;τα φύλλα πέφτουν μες στη σιωπή, όπως τα αστέρια τα πηδηχτούλικα

Που κάποτε ήμασταν σ’ αυτή τη λιμνούλα Τριστάνε.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

EL BOXEADOR

 

 

A Stelios Karayanis

 

Náufrago de ti mismo, perdido

 

Entre los frutos del mar

 

Y aquel alfabeto que no entiendes,

 

No sales de tu asombro

 

Ni de las olas

 

Que te arrastran más y más y aún más.

 

Y bebes la última copa de aguardiente,

 

El beso feroz del tiempo:

 

Esa fugaz eternidad

 

Que empiezas a contar como un boxeador

 

Herido en la lona

 

Donde relampagueas como un carbón

 

Húmedo, tratando

 

De no extinguirte, esperando

 

Con rabia mal disimulada

 

La cuenta de diez y ¡fuera!

 

Ante el aplauso canalla del olvido.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Ο ΜΠΟΞΕΡ

 

 

                                                                      Στον Στέλιο Καραγιάννη

Ναυάγιο του εαυτού σου, χαμένο

 

Ανάμεσα στους καρπούς της θάλασσας

 

Και κείνου του αλφάβητου που δεν καταλαβαίνεις,

 

Δε βγαίνεις απ’ την κατάπληξή σου

 

Ούτε απ’ τα κύματα

 

Που σε παρασέρνουν  περισσότερο και περισσότερο  κι ακόμα περισσότερο

 

Και πίνεις το τελευταίο ποτήρι της ρακής σου,

 

Το άγριο φιλί  του χρόνου:

 

Εκείνης της φευγαλέας αιωνιότητας

 

Που αρχίζεις να αφηγείσαι σαν ένας μποξέρ

 

Πληγωμένος στο καναβάτσο

 

Όπου  αστράφτεις σαν ένα κάρβουνο

 

Υγρό, προσπαθώντας

 

Να μην αφανιστείς, ελπίζοντας

 

Με μια λύσσα  εντελώς προσποιητή

 

Το μέτρημα του δέκα και ¡έξω!

 

Πριν το απάνθρωπο χειροκρότημα της λησμονιάς.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

CÓRDOBA LEJANA Y SOLA

 

 

 

Córdoba, lejana y sola

 

Como tú, sin postales

 

Ni llaveritos para el recuerdo

 

De lo que pudo ser y no fue. Dirás

 

Que es un aleteo vulgar, 

 

Torpes balbuceos de mi parte

 

Para que vuelvas a repetir

 

Una y otra vez el golpe

 

De tu abanico sobre mi vieja carne.

 

Platos rotos,  fotos

 

Hechas añicos, cenizas

 

Que aún humean es lo que queda de mí, en ti.

 

Córdoba, lejana y sola (como tú).

 

Una tibia  taza de manzanilla

 

Es mi (tu) consuelo.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ΚΟΡΔΟΒΑ ΑΛΑΡΓΙΝΗ ΚΑΙ ΜΟΝΗ

 

 

 

Κόρδοβα, αλαργινή και μόνη

 

Όπως εσύ, δίχως καρτ ποστάλ

 

Ούτε κλειδάκια για την ανάμνηση

 

Γι  αυτό που θα μπορούσε να είναι  και δεν ήταν. Θα πεις

 

Ότι είναι ένα χυδαίο πλατάγισμα, 

 

Αδέξια τραυλίσματα από μέρους μου

 

Για να επαναλάβεις ξανά

 

Μια κι’ άλλη μια φορά το ελαφρό χτύπημα

 

Της βεντάλιας σου πάνω στο γερασμένο μου κορμί..

 

Πιάτα σπασμένα, φωτογραφίες

 

Όλα γινωμένα θρύψαλα, στάχτες

 

Που ακόμα καπνίζουν είναι αυτό που μένει από μένα ,σε σένα.

 

Κόρδοβα, αλαργινή και μόνη (όπως εσύ)

 

Ένα χλιαρό  φλιτζάνι  από χαμομήλι

 

Είναι  η παρηγοριά μου (εσύ).

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

CAMPOS DE CASTILLA

 

 

 

Tienes sobre la mesa un libro donde reposa

 

Tu mano distraída,

 

Y descubres que las yemas de tus dedos

 

Acarician los chopos y retamas

 

Que iluminan, como antaño, la  tierra seca

 

De tu sueño

 

Que aterriza desde un bosque 

 

Soledoso, buscándote a ti, Soriana,

 

Prisionera en un espejo 

 

Que agoniza

 

 En la yema de una mano luminosa.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ΚΑΜΠΟΙ ΤΗΣ ΚΑΣΤΙΛΗΣ

 

 

 

Έχεις πάνω στο τραπέζι ένα βιβλίο όπου αναπαύεται

 

Το απασχολημένο χέρι σου ,

 

Όπου  τα μεσοδιαστήματα των δακτύλων σου

 

Χαϊδεύουν  τις γέφυρες και τα σπάρτα

 

Που φωτίζουν, όπως παλιά, τη στεγνή γη

 

Του ονείρου σου

 

Που προσεδαφίζεται σε ένα δάσος  

 

Ηλιοφώτιστο, ψάχνοντάς  εσένα, Σοριάνα,

 

Φυλακισμένη σε ένα καθρέφτη 

 

Που παλεύει

 

 Μες στην κοιλότητα ενός φωτισμένου χεριού.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

CÓMO DESAMARTE, DΕSARMARME

 

 

                                        Amarte es preciso, vivir no.

                                                 Juan Gelman

 

Amarte en algún rinconcito de la madrugada

 

Es un premio que alcanzo sin apremio. Amarte

 

En el delirio de la noche tiene sus bemoles,

 

Pero se cumple. Amarte

 

Con la boca abierta

 

Es el rito para descubrir tus amapolas,

 

Mis agonías y los espejos

 

Para después, si acaso. Amarte

 

En la gamuza de la tarde

 

Somnolienta: eso es amarte

 

Sin endechas, mientras

 

Adoro la luna de tu nombre.

 

Nunca aprendí a desamarte,

 

A desgraciarme,

 

A emperrarme, a enterrarme.

 

Más allá de cualquier simulacro

 

Vano, cómo describirte

 

Mientras cae tu ropa, tu hielo,

 

Tu sed sobre el  ardiente silabario

 

Que por ahora  es tu locuaz

 

 Tartamudeo. Ah, mis nuncas,

 

 Tus jamases,

 

 Nuestros jadeos tardíos:

 

Sobrevida

                       que le llaman.

 

ΠΩΣ ΝΑ ΠΑΨΩ ΝΑ Σ’ ΑΓΑΠΩ, ΠΩΣ ΝΑ ΑΦΟΠΛΙΣΤΩ

 

 

                                        Το να σ’ αγαπώ κοστίζει, το να ζω όχι.

 

                                                 Χουάν Χέλμαν

 

Το να σ’ αγαπώ σε μια γωνίτσα της αυγής

 

Είναι ένα βραβείο στο οποίο φτάνω δίχως βιασύνη. Το να σ’ αγαπώ

 

Μέσα στο ντελίριο της νύχτας πάει πολύ,

 

Αλλά τελικά γίνεται πράξη. Το να σ’ αγαπώ

 

Με το στόμα ανοιχτό

 

Είναι μια τελετουργία για να ανακαλύψω τις παπαρούνες σου,

 

Τις αγωνίες μου

 

Ώστε μετά, ναι ίσως .Το να σ’ αγαπήσω

 

Στη γκαμούζα του νυσταλέου

 

Απόβραδου: αυτό είναι το να σ’ αγαπώ

 

Δίχως περιστροφές, ενώ

 

Λατρεύω τη σελήνη του ονόματός σου.

 

Ποτέ δεν έμαθα να μη σ’ αγαπώ,

 

Να μην  απελπίζομαι,

 

Να  μη λυσσάω, να  μη ενταφιάζω τον εαυτό μου.

 

Πέρα από κάθε  μάταιη

 

Δοκιμή, όπως σου περιέγραψα

 

Ενώ πέφτουν τα εσώρουχα σου, ο πάγος σου,

 

Η δίψα σου πάνω στο φλεγόμενο αλφαβητάριο

 

Και που για τώρα είναι η φλυαρία σου

 

 Φλύαρε. Ω , τα ποτέ μου,

 

 Τα  ποτέ σου,

 

 Τα δικά μας κατοπινά λαχανιάσματα:

 

Η υπερζωή

                       Που τη λένε.

 

Albores y oscuranas

 

 

Primicias, albores de la lengua que arrastro

Desde mis humedales hasta la copa de vino

Que levanto confundido por este diálogo

De sordos que crece como la mala hierba en un manglar

Seco, otrora campo de batallas que me honran.

La garganta oxidada no emite mensajes amables,

Tan sólo iluminaciones oscuras sobre los bienes

Terrenales. Sueños avinagrados, venas

Cortadas, destellos de un aliso chamuscado,

Palabra no labrada, pan ausente, sol aguado, oh poesía.

 

Ξανοίγματα και σκιάσεις

 

 

Πρόσφατες ειδήσεις, ξανοίγματα της γλώσσας που σέρνεται

Από τις υγρασίες μου ως το ποτήρι με το κρασί

Που υψώνω μπερδεμένος  μ’ αυτό το διάλογο

Των κουφών που μεγαλώνει σαν την αγριάδα σε ένα ξερό

Τοπίο ,που παραπέμπει σε  πεδία μαχών  που με τιμούν.

Ο λαιμός οξειδωμένος δεν στέλνει ευχάριστα μηνύματα,

Παρά μόνο σκοτεινές αναλαμπές πάνω στα γήινα

Αγαθά.. Όνειρα ξυνισμένα, φλέβες

Κομμένες, εκλάμψεις από ένα  μια καψαλισμένη επιφάνεια,

Λέξη όχι δουλεμένη, ψωμί που λείπει, ήλιος νερουλός, ω ποίηση.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ESPLENDOR Y OCASO DE LA DINASTÍA TANG

 

Para mi Tusán favorita.

 

“Sólo tendrás el premio vano

de la inmortalidad”

Tu Fu 

 

ΛΑΜΨΗ ΚΑΙ ΠΑΡΑΚΜΗ ΤΗΣ ΔΥΝΑΣΤΕΙΑΣ ΤΑΓΚ

 

 

Για την αγαπημένη μου Τουσάν

.

      Θα λάβεις μόνο το μάταιο βραβείο της αθανασίας

  

Tu Fu

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Ι

 

Mientras saboreas los damascos

De una aldea hechizada por el tiempo, oteando

Las ásperas colinas por donde pastan los venados,

Recuerdas la ardiente sensación

De lo perdido.Tu sombra

Se menea con el bambú cuya piel marcaste

Con tu navaja de incipiente exploradora. No

Lejos el río Wang

Brilla al costado de una cadena

Montañosa,

Apagando el dulce oficio de tu aullido.

 

Ι

 

Ενώ γεύεσαι τα βερίκοκα  

Ενός χωριού μαγεμένου απ’ το χρόνο, αγναντεύοντας

Τους απότομους λοφίσκους   απ’ όπου διαβαίνουν τα ελάφια,

Θυμάσαι τη φλεγόμενη αίσθησή σου

Του χαμένου. Η σκιά σου

Ταλαντεύεται μαζί με το μπαμπού  που το δέρμα του σημάδεψες  

Με το μαχαίρι σου της αρχάριας εξερευνήτριας. Όχι

Μακριά  φαίνεται ο ποταμός Wang 

Απαστράπτει στη πλευρά  μιας καδένας  

Βουνίσιας,

Σβήνοντας τη γλυκιά ακολουθία του ουρλιαχτού σου.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

II

 

 

 

Li Bai y Tu Fu y el sabio El Qhi

Celebran tus versos, mientras recogen

Cerezos al este de la pradera. Risueños

Comentan, acariciando

El ábaco laqueado,

Que para el próximo verano

Serás un peregrino imbatible. En verdad,

Intentas volar

Como los sueños de los pájaros.

Pero bien sabes que los sauces cantan por ti,

Que las santarrositas son coreutas desganadas

Y que las piedras carmesís que arrastra el Wang

Dicen que tú, envuelto en preciosas sedas,

Incendias el pabellón de oro

De una muchacha en flor.

 

II 

 

 

Ο Λι Πο  ο Του Φου κι ο σοφός  ο Κι

Εγκωμιάζουν τους στίχους σου, ενώ μαζεύουν

Κεράσια στα ανατολικά ενός λιβαδιού. Χαμογελαστοί

Σχολιάζουν, χαϊδεύοντας

Τον  λακαρισμένο άβακα των στίχων σου,

Ενώ εσύ  για το επόμενο καλοκαίρι

Θα είσαι ένας   ξοφλημένος οδοιπόρος. Στ’ αλήθεια,

Προσπαθείς να πετάξεις

Όπως τα όνειρα των πουλιών.

Ξέρεις όμως καλά  ότι οι ιτιές τραγουδούν για σένα,

Ότι οι Σαντατροζίτισες  είναι ανίκητες χορεύτριες

Και ότι οι βυσσινιές πέτρες που παρασέρνει ο ποταμός  Βαγκ

Μιλάνε  για σένα , που τυλιγμένος σε πανάκριβα μετάξια,

Βάζεις φωτιά στο χρυσό περίπτερο

Μιας ανθισμένης κόρης.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

III

 

 

 

Escribías con el aliento azul de una mariposa,

Insistías por las noches

Con el leve rumor de las ondinas ribereñas,

Y con trazos finos dibujabas la gracia de su nombre.

No soñabas con dragones insepultos, ni con el azufre

De las danzas marciales. Apenas anhelabas

Que la zarza en llamas de tus versos

Iluminara sus tímidos pasos hacia tu alcoba.

Pobre amigo mío,

No sabías la culpa que guardaba la rama del ciprés.

Desde entonces al río Wang le falta una orilla.

 

 

 

III 

 

 

Έγραφες με τη γαλάζια πνοή μια πεταλούδας,

Επέμενες μές στη νύχτα

Με τον ανεπαίσθητο ψίθυρο των βουνίσιων κυματισμών,

Και με φίνες γραμμές σκιτσάριζες τη χάρη του ονόματός σου.

Δεν ονειρευόσουν άταφους δράκους, ούτε το θειάφι

Των πολεμικών χορών. Καθόλου δεν αγωνιούσες

Αν η  φλεγόμενη βάτος  των στίχων σου

Θα φώτιζε  τα διστακτικά σου βήματά  προς τη κλίνη σου.

Φτωχέ μου φίλε,

Δε γνώριζες το σφάλμα που φύλαγε το κλαδί  του κυπαρισσιού.

Από τότε, του ποταμού Wang, του λείπει μια όχθη.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

IV

 

 

En una competencia honorable, Li Bai

Hace gala de iluminaciones

Sobre el lenguaje del agua que fluye

Sin dejar rastro, como tú. El maestro Tu Fu

No se queda atrás: con destreza mueve las nubes,

Y le levanta la falda a la estrella más lejana.

Dos viejos tigres de bengala

Esperan que tú no desentones en esta justa primaveral.

Has caminado por llanuras, sueños, pieles, laderas

Y sabes del viento sensual del abanico imperial:

Todos esperan tus palabras.

No hechizos.

No silencios.

 

 

IV 

 

Σε ένα έντιμο αγώνα ποίησης, ο Λι Πο

Κάνει  μια πανδαισία από εκλάμψεις  

Πάνω στη γλώσσα του νερού που ρέει

Χωρίς να αφήσει ίχνος, όπως εσύ. Ο δάσκαλος  Του Φου

Δε μένει πίσω: με μαεστρία κουνά τα σύννεφα,

Και σηκώνει τη φούστα από το πιο  μακρινό  αστέρι.

Δυο παλιές τίγρεις της Βεγγάλης

Περιμένουν ότι κι εσύ δε θα σαι παράφωνος σ’ αυτό τον έντιμο  ανοιξιάτικο διαγωνισμό

Περπάτησες μέσα από πεδιάδες, όνειρα, δέρματα, πλαγιές

Και ξέρεις για τον λεπταίσθητο άνεμο της αυτοκρατορικής βεντάλιας:

Όλοι περιμένουν τις λέξεις σου.

Όχι μαγικά κόλπα.

Όχι σιωπές.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

V

 

 

Debes subir por la ladera angosta de estos cerros,

Y encaramado en la cima pintar

El esplendor y ocaso de nuestra dinastía.

Conquistaste todos los horizontes. Pensaste

Que la muralla debería ser bella y resistente.

Y que no había que invidiar a la ciudad de las pagodas,

Menos a su vulgar templo de madera. El cielo

Para ti no era más que el corazón

De la princesa Gra Ziang. Bebe,

Peregrino, el verde jazmín de tu derrota.

 

V 

 

 

Πρέπει ν’ ανέβεις από τη στενή ατραπό αυτών των κερασιών,

Και αναρριχημένος στην κορφή να ζωγραφίσεις

Τη λάμψη και το λυκόφως της δυναστείας μας.

Κατάκτησες τόσους ορίζοντες. Σκέφτηκες

Ότι το τείχος θα έπρεπε να ναι όμορφο και ανθεκτικό.

Κι ότι δεν θα έπρεπε να αποκαλύπτει την πόλη με τις παγόδες,

Πόσο μάλλον τον κακόγουστο ξύλινο ναό της. Ο ουρανός

Για σένα δεν ήταν τίποτα άλλο εκτός απ’ την καρδιά

Της πριγκίπισσας  Γκρα Ζιάγκ.Πιες

Οδοιπόρε, το πράσινο γιασεμί της ήττας σου.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

VI

 

 

 

Eres la última luz que brota de las montañas

Otoñales. Una bandada de pájaros

Silencian tu canto tardío.

No llevas, peregrino, en tu alforja

Ningún sueño, apenas un poco de pan,

De sal y una tinaja de aguardiente.

En el viejo corazón

De Wen Wei, la soledad es un huésped bienvenido.

 

VI

 

Είσαι το τελευταίο φως που πηγάζει από τα φθινοπωριάτικα

Βουνά. Ένα σμήνος από πουλιά

Κάνουν να σιγήσει το όψιμό τραγούδι σου.

Δε κουβαλάς , οδοιπόρε, μέσα στο δισάκι σου

Κανένα όνειρο,παρά  μόνο ένα κομμάτι ψωμί

Λίγο αλάτι και ένα μικρό φλασκί με τσίπουρο.

Στη γέρικη καρδιά

Του Γουέν Βέι, η μοναξιά είναι ένας θαμώνας καλοδεχούμενος.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

LIBRO CINCO [ΠΕΜΠΤΟ ΒΙΒΛΙΟ]

 

 

 

 

 

I. Arenas [Αμμουδιές]

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Arenas de Atenas

 

 

Has visto cómo la arena bebe a sorbos rapidísimos las aguas

Del mar en el verano? Parece un animal sediento, como yo. El cielo

Celoso lo contempla y la brisa es una brasa que ametralla. El mar no sabe

Si retirarse o ceder a esta voracidad, como tú. Ahora entiendo

Por qué dices que mi voz es arenosa, voluptuosa, un bajo

Continuo. Aunque a ratos suena a canto rodado, a milagro.

Cuando el mar no revienta en mis orillas, y nadie ata cabos,

Un aroma de fracaso se desmorona entre sus algas incoloras.

 

 

Αμμουδιές της Αθήνας

 

 

Είδες πως η άμμος καταπίνει με γρήγορες μπουκιές τα νερά

Της θάλασσας το καλοκαίρι; Μοιάζει με ένα ζώο διψασμένο,όπως εγώ. Ο ουρανός

Ζηλιάρης τη θωρεί και η αύρα είναι μια θράκα που σπιθίζει. Η θάλασσα δε ξέρει

Αν θα απαοτραβηχτεί η θα συνεχίζει να αφήνεται σ΄ αυτή την αδηφαγία,όπως εσύ. Τώρα καταλαβαίνω

Γιατί λες ότι η φωνή μου είνναι αμμώδης, ηδυπαθής, ένα συνεχές

Χαμήλωμα. Παρόλο που κάποιες φορές ακούγεται σαν ένα τροχήλατο τραγούδι,σαν ένα θαύμα.

Όταν η θάλασσσα δε σπάζει στις ακτές μου, και κανένας δεν δένει κάβους,

Ένα άρωμα από αποτυχία ξεχύνεται μέσα στα άχρωμα φύκια της.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Monastiraki

 

 

Faltan algunos kilómetros para llegar a la aldea vecina, Fidípides. Y

Te preguntan inesperadamente si en Monastaraki te espera una medalla

De bronce o una muchacha que relampaguea entre laureles y espadas.

Se te ve fatigado, ansioso, fastidiado y no por la baratija

Que brillará en tu dolido pecho, no. Cruzaste pantanos,

Oscuros presagios, vítores desganados, dentelladas, reproches del gentío. Y

Sospechas que ni apresurando el paso llegarás a tus cavernas,

A la cocina en donde tu madre canturreando hornea el musaka que coronó

Tu infancia con ese aroma nacido en la frente de un crepúsculo incierto.

Elegías y alabanzas registrará la historia con sus letras

Plateadas. Nunca el jazmín de la muchacha

Que danzaba en tus labios llagados, extintos, sagrados.

 

 

 

 

Μοναστηράκι

 

 

Μένουν λίγα χιλιόμετρα για να φτάσει στο γειτονικό προάστειο ο Φειδιπίδης. Και

Σε ρωτάνε δίχως να το περιμένεις αν σε περιμένει ένα μετάλλιο

Από χαλκό η μια κόρη που λάμπει ανάμεσα σε δάφνες και σπαθιά.

Φαίνεται κουρασμένος, αγχωμένος, ενοχλημένος και όχι για το ευτελές τρόπαιο

Που θα λάμψει στο πνεμένο του στήθος, όχι. Διέσχισες βάλτους,

Ξεπέρασες σκοτεινούς οιωνούς , ζητοκραυγές ξεψυχισμένες, δαγκωματιές, γιουχαίσματα του όχλου. Και

Υποπτεύεσαι ότι κι αν ακόμα επιτάχυνες το βήμα σου δεν θα έφτανες στις σπηλιές τους,

Στην κουζίνα όπου η μάνα σου σιγοτραγουδώντας φουρνίζει τον μουσακά που στεφάνωσε

Την παιδική σου ηλικία με εκείνο το άρωμα που γενήθηκε στον κόρφο ενός αβέβαιου λιογέρματος.

Ελεγείες και ύμνους θα καταχωρίσει  με τα ασημωμένα  της

Γράμματά. Ποτέ το γιασεμάκι της κόρης

Που χόρευε μπροστά στα πληγωμένα χείλη σου, τα εξελκωμένα και ματωμένα.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Beppo

 

 

Los amores de Beppo no han sido ni registrados ni alabados

Como se merecen por los escribas descuidados. Dicen

Que mi vida fue una novela ardiente, romántica, escandalosa,

Donjuanesca. ¿Y qué opinarían de las aventuras de mi consentido?

No había puertas cerradas ni voluntades férreas ni techos inalcanzables

Para saciar sus arrebatos amorosos. Con sus ojos enmielados y sus bigotes

Al acecho, engatusaba a las muchachas de los suburbios pobres. Beppo

Seducía sin necesidad de versear. Tenía ángel, duende, magia.

En una noche callejera murió en su ley, exhausto, satisfecho, en su reino

De sábanas placenteras, y no triste y solitario como los héroes.

Mis poemas, que en verdad son ramos de olivos en su tumba, ronronean

Por las colinas y las columnas que sostienen mitos, historias, estatuas

De sal y flautas de pan. Sin olvidar que los almanaques

Son un espejismo vano. Ah, Beppo, tus palabras

Se perdieron como un zarpazo en el aire. También estas islas

Que mi espada defendiera con fervor gatuno. Para qué sirven los cantos

De sirenas, los Dédalos ingeniosos y ese inoxidable Caballo

De Troya, si apenas son lágrimas, sombras, arpas que no suenan ni truenan.

 

 

 

 

 

Ο Μπέπο

 

 

Οι έρωτες του Μπέπο  δεν είχαν καταγραφεί ούτε εγκωμιαστεί

Όπως θα έπρεπε  από τους ανήσυχους γραφιάδες. Λένε

Ότι η ζωή μου ήταν ένα φλογερό μυθιστόρημα, ρομαντικό, σκανδαλώδες,

Δον Ζουανικό. Και τι θα λέγανε γιας τις περιπέτειές μου  εμένα του κακομαθημένου;

Δεν υπήρχαν κλειστές πόρτες ούτε σιδερένιες  θελήσεις ούτε στέγες άφθαστες

Για να σταματήσουν τις ερωτικές του ατασθαλίες. Με τα μελιχρά του μάτια και με τα μουστάκια του  

Στο καρτέρι, κολάκευε τα κορίτσια των φτωχών υπογείων. Ο Μπέπο

Σαγήνευε δίχως να χρειάζεται να στιχοπλοκεί. Είχε το φύλακα άγγελό του, το δαιμόνιο του, τη μαγεία του.

Πέθανε μια νύχτα σε ένα σοκάκι σύμφωνα με τα πιστεύω του, εξαντλημένος, ικανοποιημένος, μέσα στο βασίλειό του

Μέσα  στα σεντόνια της ηδονής, και όχι θλιμένος και μοναχικός όπως οι ήρωες.

Τα ποιήματά μου, που στ’ αλήθεια είναι κλάδοι ελιάς στον τάφο του, ψιθυρίζουν

Μέσα στος λόφους και τις στήλες που στηρίζουν τους μύθους, τις ιστορίες και τα αγάλματα

Με αλάτι και φλάουτα από ψωμί. Δίχως να λησμονήσουμε ότι οι καζαμίες  

Είναι μια μάταιη ψευδαίσθηση. Αχ, Μπέπο, οι λέξεις σου

Χάθηκαν σαν μια πνοή στον αέρα. Επίσης αυτά τα νησιά

Που το σπαθί μου θα τα υπερασπιζόταν με  άσβηστο πάθος. Σε τι χρησιμεύουν τα τραγούδια

Των σειρήνων, οι ευφυείς Δαίδαλοι κι αυτό το ανοξείδοτο

Άλογο της Τροίας, αν είναι μόλις δάκρυα, σκιές, άρπες που δεν ηχούν μήτε βροντούν.

 

 

 

 

Batallas de Salamina

 

 

Hay quienes engrasan las palabras, las pulen y las escupen

y se miran en el espejo

Como si esperaran algún premio, alguna entrevista

En algún diario local que se llevará el viento justiciero.

Hay quienes citan entre lágrimas y rabias, historias, ilusiones, deseos

Que se pierden en el humo de la primera línea de fuego. Pero nadie

Registra las batallas de Salamina González. No hay una página

Donde figuren sus derrotas domésticas y sus pírricas victorias.

La noche era una pradera sin límites,

Un abismo en el que se hundía su caracola sonora.

Pero la gloria y el delirio serán siempre suyos y de las sábanas

Donde desplegaba sus argucias y emboscadas y magnolias.

Las batallas de Salamina González fueron tan sólo pasto para chismes:

"Maldita, gramputa, pampera, ruca".

¿Quién dice que aún hay esperanzas? ¿Quién le lleva belladona

A su refugio? Viejas victorias, nuevos cantares. Salamina González,

Salaninfa, Salamía, Salasola nació en un callejón de Los Barrios Altos.

Hoy mora, con su rojo valor agregado, en el Olimpo.

 

 

 

Μάχες της Σαλαμίνας

 

 

Υπάρχουν εκείνοι που λιπαίνουν τις λέξεις,που τις γυαλίζουν και τις φτύνουν

και κοιτάζονται στον καθρέφτη

Σα να περίμεναν κάποιο βραβείο, κάποια συνέντευξη

Σε κάποια τοπική εφημερίδα που θα την παρασύρει ο δικαιοκρίτης άνεμος.

Υπάρχουν εκείνοι που παραθέτουν ανάμεσα σε δάκρυα και λύσσες , ισορίες, ψευδαισθήσεις, επιθυμίες

Που χάνονται μες στον καπνό της πρώτης αναλαμπής της φωτιάς. Αλλά κανένας

Δεν καταχωρεί τις μάχες της Σαλαμίνας Γκονζάλεθ. Δεν υπάρχει μια σελίδα

Όπου να προβάλλονται οι   δικές της  ήττες  και οι Πύρριες νίκες της.

Η νύχτα ήταν ένα απέραντο λιβάδι,

Μια άβυσος όπου βυθίζονταν το ηχερό της σαλιγκάρι.

Αλλά η δόξα και το παραλήρημα θα είναι πάντα δικό τους και των σεντονιών

Όπου ξεδίπλωνε τις σοφιστείες της  τις ενέδρες της και τις μανόλιες της.

Οι μάχες της Σαλαμίνας Γκονζάλεθ ήταν μόνο μια νομή για κουτσομπολιά:

"Καταραμένη, πουτανάρα, χωριάτα, κούρβα".

Ποιος λέει ότι υπάρχουν ακόμα ελπίδες; Ποιος κουβαλά μια μπελαντόνα

Στο καταφύγιο του? Παλιές νίκες, νέα άσματα. Η Σαλαμίνα Γκονζάλεθ,

Η Σαλανύμφη, η Σαλαμίνα μου, η μοναχικη Σαλαμίνα γεννήθηκε σε ένα δρομάκι των Αστικών Προαστείων .

Σήμερα κατοικεί, με την κόκκινη συνακόλουθη αξία της, στον Όλυμπο.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Los últimos días de Pompeya

 

 

Los últimos días de Pompeya

Ramírez dicen que fueron para el olvido.

Pero yo quiero recordar a mi samaritana. Hablar

De su luminoso lado oscuro. En verdad,

Era una llaga abierta, una ventana a la miseria humana.

Decía que leía Paradiso en un hospital

Infernal, mientras imaginaba

Una promenade conmigo en La Vida Nueva.

Yo disimulaba mi rabia, mi tristeza, mi agonía

Cuando escuchaba rodar el oro de su risa oxidada.

Sus días se deshojaban en un mar

De Pastillas, ungüentos y palomas desmayadas.

Pompeya Ramírez no perteneció a ninguna logia misteriosa.

Era del barrio y de barro y de ceniza volcánica.

Afrodita es un chancay de a medio a su lado.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Οι τελευταίες μέρες  της Πομπηίας

 

 

Οι τελευταίες μέρες της Πομπηίας

 

Ραμίρες λένε ότι ήταν για τη λησμονιά.

 

Αλλά εγώ θέλω να θυμηθώ τη Σαμαρείτισά μου. Να μιλήσω

 

Για τη λαμπρή και σκοτεινή της πλευρά. Στ’ αλήθεια, 

 

Ήταν μια ανοιχτή πληγή , ένα παράθυρο για την ανθρώπινη μιζέρια.

 

Έλεγε ότι διάβαζε τον "Παράδεισο" σε ένα κολασμένο

 

Νοσοκομείο,  ενώ φανταζόταν

 

Μια αναγέννηση μαζί μου στη "Νέα Ζωή". 

 

Εγώ έκρυβα τη λύσσα μου, τη θλίψη μου, την αγωνία μου

 

Όταν άκουγα να κυλά το χρυσάφι του οξειδωμένου της γέλιου. 

 

 Οι μέρες της φυλλορροούσαν μέσα σε μια θάλασσα

 

Από παστίλιες, αλοιφές και λιπόθυμα περιστέρια. 

 

 

Η Πομπηία  Ραμίρες δεν ανήκε σε καμιά μυστήρια λογική.

 

 Ήταν ένα κορίτσι της γειτονιάς  από πηλό κι από ηφαιστειακή στάχτη. 

 

Η Αφροδίτη είναι  επαρχιώτισσα  δίπλα της.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

SAFO Y MAGDALA CONVERSAN EN UN SPA DE MIRAFLORES

 

 

 

No sólo escribían epitalamios y ensayaban danzas que engatusaban

 

A los corazones más fieros. Me consta que también hacían primorosas 

 

Coronas de papel multicolor. Sus  vidas parecían un carnaval. Magdala

 

Se prodigaba haciendo origamis de elefantes que luego regalaba 

 

A sus amigas que poblaban el jardín de las delicias. Las dos

 

 Adoraban la  piel insaciable de sus diosas. Escribir

 

No me lleva a nada sino a ti, decía Safo.  Pero las palabras huyen 

 

De nosotras como si tuviésemos lepra, se quejaba Magdala.

 

No somos malahierba, dulzuras fingidas, simulacros primaverales,

 

 Protestaban las dos, mientras sus girasoles ardían en un lujoso spá de Miraflores.

 

Odiaban el látex pero se derritían por el aceite de coco y la miel

 

Silvestre. Se desvivían por ser un cadáver exquisito. Y lo fueron.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Η ΣΑΠΦΩ ΚΑΙ Η ΜΑΓΔΑΛΗΝΗ ΣΥΖΗΤΟΥΝ ΣΕ ΕΝΑ ΣΠΑ ΤΟΥ ΜΙΡΑΦΛΟΡΕΣ

 

 

 

Δεν έγραφαν μόνο επιθαλάμια αλλά και πρόβαραν χορούς που μαλάκωναν

 

Και τις πιο σκληρές καρδιές. Ξέρω ότι  έβγαζαν επίσης επιδέξιες 

 

Κορώνες από  πολύχρωμο χαρτί. Οι ζωές τους έμοιαζαν με ένα καρναβάλι. Η Μαγδαληνή

 

Επιδεικνύονταν φτιάχνοντας μικρούς ελέφαντες από χαρτί  που μετά τους χάριζε  

 

Στις φίλες της που κατοικούσαν στον κήπο των απολαύσεων. Και οι δυο

 

Λάτρευαν το ακόρεστο δέρμα  των θεών τους. Το γράψιμο

 

Δε με οδηγεί πουθενά παρά μόνο σε σένα, έλεγε η Σαπφώ. Αλλά οι λέξεις δραπετεύουν

 

από μας σαν να είχαμε λέπρα, παραπονιόνταν η Μαγδαληνή.

 

Δεν είμαστε ζιζάνια, προσποιητές γλύκες, ανοιξιάτικα ομοιώματα,

 

 Διαμαρτύρονταν και οι δυο, ενώ τα ηλιοτρόπια τους φλέγονταν μέσα στο πολυτελές σπα

 

του Μιραφλόρες.

 

Μισούσαν το λατέξ αλλά  έλιωναν  για το λάδι της ινδικής καρύδας και για το άγριο

 

Μέλι. Κόπτονταν  για να γίνουν ένα εξαίσιο πτώμα. Και ήταν.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

La mujer de Arenas

 

 

Arenas, Roberto, mi vecino, tiene 50 años, una mujer de arena

Mustia, dos hijos y un salario de profesor peruano que da miedo.

Dice que la noche camina, si hay amor. Y sospecha

Que en su  vida alguien le puso más arena que agua, y

Que todo consuelo es inútil, un erizo perdido en la mar.

 

 

 

Η γυναίκα του Αρένας

 

 

Ο Ρομπέρτο Αρένας, ο γείτονάς μου, είναι πενήντα χρονών, και έχει μια γυναίκα από μουσκεμένη

Άμμο, δυο παιδιά και ένα μισθό περουβιανού καθηγητή που προκαλέί φόβο.

Λέει ότι νυχτοπερπατά, αν υπάρχει έρωτας. Και υποπτεύεταιότι

Κάποιος του έβαλε στη ζωή του περισσότερη άμμο παρά νερό, και

Ότι κάθε παρηγοριά είναι ανώφελη,ένας αχινός αμένος στη θάλασσα.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Byron en Atenas

 

 

¿Qué hacer?

¡Si te abrazo:

Te derrites!

 

 

 

Ο Μπάυρον στην Αθήνα

 

 

Τι να κάνω?

Αν σ’ αγκαλιάσω:

Λιώνεις!

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

II. SOCORRO, AUXILIO, HELP []

 

Espero curarme de ti

Jaime Sabines

 

Ελπίζω να γιατρευτώ από σένα

Χάιμε Σαμπίνες

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

AULLIDOS

 

Espero curarme de ti

 

Jaime Sabines

 

 

Introducirme en tus arterias, qué más

Quisiera yo. Ser tu sangre,

Tu delirio. Tu canción preferida.

Iluminarme con el río

De tigres

Timbaleros

Que nos dejan nocaut. Ya

No sé si es la ambulancia

La que atraviesa

Las calles desiertas

Para socorrer

A alguien,

O soy yo quien, moribundo,

Moriamando,

Morituri,

Pide auxilio, socorro, help

En esta noche

Que nunca olvidarás. Lo cierto

Es que sigo aullando,

Auuuuuuuuuu

Auuuuuuuuuuuuu

Y la ambulancia,

Como tú, sin piedad, me ignora.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ΟΥΡΛΙΑΧΤΑ

Ελπίζω να θεραπευτώ από σένα

 

Χάιμε Σαμπίνες

 

 

 

Βάλε με μέσα στις αρτηρίες σου, τι περισσότερο

Θα θελα εγώ. Να είμαι  το αίμα σου,

Το ντελίριο σου. Το αγαπημένο σου τραγούδι.

Φώτισέ με  μέ το ποτάμι

Των τυμπανοκρουστών  

Τίγρεων

Που μας αφήνουν νοκ άουτ. Πια

Δε ξέρω αν είναι η αμπουλάνς

Η οποία διασχίζει

Τους έρημους δρόμους

Για να περιθάλψει

Κάποιον,

Η  είμαι εγώ αυτός που, ετοιμοθάνατος,

Θανατόφιλος,

Μελλοθάνατος,

Ζητά βοήθεια,, περίθαλψη, στήριξη

Σ’ αυτή τη νύχτα

Που ποτέ δε θα ξεχάσεις. Το σίγουρο είναι

Ότι εγώ εξακολουθώ να ουρλιάζω ,

Aουουουουουουουου

Aουουουουουουουου

Και η αμπουλάνς ,

Όπως εσύ, δίχως οίκτο, με αγνοεί.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ZOOM

 

Cómo me gustaría morderte las orejas, tus lirios

Que se escapan de mi zoom y

Del escritorio

Ya calcinado por mi querer

Sin mascarilla, ni gel

Ni avisos de salubridad.

Cuánto daría yo por devorarte

Sin alarmas, ansiedades,

Miedos, profecías y virus

Que borran tus sílabas,

Tu barro y tu química

Que ya están temblando,

Apagando tu imagen, ay, mi relincho

Mi zoom, mi animal, mi geografía.

 

 

ZOΥM 

 

Πόσο θα μου άρεσε να σου δαγκώσω τ’ αυτιά, τα κρίνα σου

Που δραπετεύουν από το ζουμ μου και

Από το πληκτρολόγιό μου

Το ήδη πυρακτωμένο από την αγάπη μου

Δίχως μάσκα, δίχως αντισηπτικό

Δίχως  οδηγίες υγιεινής.

Πόσα δε θα έδινα εγώ για να σε κατασπαράξω

Δίχως αλάρμ ,δίχως άγχη

Δίχως φόβους ,δίχως προφητείες και ιούς

Που σβήνουν τις συλλαβές σου,

Τον πηλό σου και τη χημεία σου

Που πια άρχισαν να τρέμουν

Σβήνοντας την εικόνα σου, άι, το χλιμίντρισμά μου

Το ζουμ μου, το ζώο μου, τη γεωγραφία μου.

 

 

 

 

 

 

 

 

NI OFICIO NI BENEFICIO

 

Limpio está el cielo, claro

El día. Sin embargo

El barro

Nos cubre la boca de espanto,

De ceniza, de espinas.

La lengua se ha quedado sin oficio

Ni beneficio. El silencio

Es sucio, oscuro. Relampaguea

Una mascarilla. Los pájaros

Muerden su triste mineral. Hojas

Muertas, labios secos, nombras

Para no decir frío, ausencia, mármol.

 

 

ΟΥΤΕ ΔΟΥΛΕΙΑ ΟΥΤΕ ΚΕΡΔΟΣ

 

 

 

Καθάριος είναι ο ουρανός, διάφανη

Η μέρα. Ωστόσο

Η λάσπη

Μας καλύπτει  το στόμα με φόβο,

Με στάχτη, μ’ αγκάθια.

Η γλώσσα έμεινε δίχως ενασχόληση

Δίχως κέρδος. Η σιωπή

Είναι βρώμικη, σκοτεινή. Απαστράπτει

Μια μάσκα. Τα πουλιά

Δαγκώνουν το θλιβερό τους μετάλλευμα. Φύλλα

Νεκρά, στεγνά χείλη, τα ονοματίζεις

Για να μη πεις κρύο, απουσία, μάρμαρο.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

HUESOS Y YEYUNOS

 

 

La ausencia

De un trozo de carne para que baile

Con los huesos y las piltrafas

Y las papas

Con las que cada día su familia olvida el hambre,

Aterra sobremanera a la madre. La calle

Esta dura, pedregosa y falta oxígeno,

Aire, un poco de luz en su pecho arrugado.

Piensa que necesita con urgencia una brizna

De cielo abierto, limpio, azul, y no violeta

Como su cuerpo enjaulado. A la sopa

Que prepara con rabia y llanto

Le falta consistencia, espesura, aroma

De la infancia que no tuvo. Y recuerda

Que puede agregar a la olla letras

De harina vieja,

De esa con los que sus hijos juegan

Para matar las tardes y no los pájaros

Que anidan sin entusiasmo en los árboles

Enclenques de su vecindad. Allí están las letras,

las sucias, las rotas, las doradas,

Las mil veces putas, las tantas veces malparidas.

Gracias a la leña viva sonarán a música

En  sus yeyunos

Vacios como estas letras

Huesudas,callosas,avergonzadas.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ΚΟΚΚΑΛΑ ΚΑΙ   ΣΠΛΗΝΑΝΤΕΡΑ

 

Η απουσία

Ενός κομματιού κρέατος που θα χορέψει

Με τα κόκκαλα  με  τα υπολείμματα

Και τις γεμιστές πατάτες  

Με τις οποίες κάθε μέρα  η φαμίλια του ξεχνάει την πείνα της,

Τρομάζει υπερβολικά τη μάνα. Ο δρόμος  

Είναι σκληρός, πετρώδης  και λείπει το οξυγόνο,

Ο αέρας , ένα ελάχιστο φως στο μαραμένο στήθος του.

Σκέφτεται ότι χρειάζεται επειγόντως μια  σταλιά

Από ανοιχτό καθάριο, γαλάζιο,  και  όχι  βιολετί  ουρανό

Όπως το σώμα του το φυλακισμένο. Της σούπας

Που φτιάχνει  με οργή και κλάμα

Της λείπει  η συνοχή, η πυκνότητα, το άρωμα  

Της παιδικής ηλικίας που ο ίδιος  δεν είχε. Και θυμάται

Ότι μπορεί να προσθέσει  στη χύτρα γράμματα

Από ένα παλιό αλεύρι,

Από κείνα με τα οποία τα παιδιά του παίζουν  

Για να σκοτώσουν τ’ απόβραδα και όχι τα πουλιά

Που φωλιάζουν  δίχως ενθουσιασμό  πάνω στα καχεκτικά

Γειτονικά δέντρα. Εκεί βρίσκονται τα γράμματα,

Τα βρώμικα, τα κομματιασμένα, τα χρυσαφένια,

Οι χίλιες φορές πουτάνες , οι τόσες φορές  απορριμμένες.

Χάρις στο ζωντανό καυσόξυλο θα ηχήσουν μελωδικά

Στα  σπληνάντερά  του

Άδεια  όπως αυτά τα γράμματα

Τα κοκκαλιάρικα, τα ροζιασμένα, τα ντροπιασμένα.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

El tiempo, el maldito tiempo

 

 

Cae la mandolina rendida a tus pies, el poema

Que labré con entusiasmo renacido. También

La piedra con sus sílabas azules. Y desde

Tu corazón deshilachado dices que en mi endecha

No nieva ni arde algo memorable. Que no es nada

Personal pero que las piedras ni suspiran ni retoñan. Y

Que ya se anuncia un nuevo amanecer, pues, el tiempo

Corre dando zarpazos

Y su argumento más claro es el olvido.

Cómo hablar de la lluvia, de la hierba buena, de tu abrazo

Acogedor si no hay mandolina ni piedras ni tiempo

Disponible. Sólo mascarillas, protocolos que cumplir.

 

 

Ο χρόνος, ο καταραμένος χρόνος

 

 

Πέφτει το κουρασμένο μαντολίνο στα πόδια σου, το ποίημα

Που θα το δουλέψω με αναγγενημένο ενθουσιασμό. Επίσης

Η πέτρα με τις γαλάζιες της συλλαβές. Και απ’ τη

Τη σπαραγμένη σου καρδιά λες ότι στο λυπημένο τραγούδι μου

Δε χιονίζει ούτε καίει κάτι αξιοσημείωτο. Ότι δεν είναι κάτι

Προσωπικό αλλά ότι οι πέτρες μήτε αναπνέουν μήτε βλασταίνουν. Και

Ότι πια αναγγέλεται μια νέα χαραυγή, καθώς, ο χρόνος

Τρέχει κάνοντας γρατζουνιές

Και ότι  το πιο καθαρό του επιχείρημα είναι η λησμονιά.

Πώς να μιλήσεις για τη βροχή, για το δυόσμο, για τη φιλόξενη

Αγκαλιά σου αν δεν υπάρχει μαντολίνο ούτε πέτρες ούτε χρόνος

Διαθέσιμος. Μόνο μάσκες και πρωτόκολλα για να πληρωθούν .

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Una picaronada al paso

 

Aquel bolo alimenticio de estirpe

Belliano, celebrado

Desde hace medio siglo

Por el sagaz apunte de lo humano,

Sigue siendo una guía impecable

Para quien labra su identidad lejos

De la sensualidad del suspiro

Limeño. Pero

Cómo abandonar la copa de vino

Que te espera cada noche,

Ese jamoncito que te hace guiños

Sin piedad, o aquel manjar

Que está de muerte.

Agua quemada, leche de tigre:

La vida es una fugaz picaronada.

Un triste menú agotado.

 

 

Ένα τσιμπολόημα στο πόδι

 

Εκείνη η χορταστική μπουκιά που περιγράφει

Ο Μπέλι, εγκωμιασμένη

Εδώ και μισό αιώνα

Από τον ευφυή τονισμό του ανθρώπινου,

Εξακολουθεί να είναι ένας τέλειος οδηγός

Για εκείνον που διαμορφώνει την ταυτότητά του μακριά

Από τον αισθησιασμό της αύρας

Της Λίμας. Αλλά

Πώς να εγκαταλείψεις το ποτήρι το κρασί

Που σε προσμένει κάθε νύχτα,

Εκείνο το δελεαστικό χαμόν που σου γνέφει

Προκλητικό, η εκείνο το έδεσμα

Που είναι του θανάτου.

Καυτό νερό, γάλα της τίγρης:

Η ζωή είναι ένα φευγαλέο τσιμπολόγημα.

Ένα θλιβερό μενού εξαντλημένο.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

III. CALIBÁN CANTA CANNABIS [ Ο ΚΑΛΙΜΠΑΝ ΤΡΑΓΟΥΔΑΕΙ ΤΗΝ ΚΑΝΑΒΗ]

 

 

Hoy te dedico mis mejores pregones

 

Rubén Blades

 

Σήμερα σου αφιερώνω τους καλύτερους λόγους μου

 

Ρουμπέν Μπλάδες

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Calibán canta cannabis, baila mandala, ora pro novis

 

 

Para Roberto, por supuesto.

 

Con su dolor abierto en cruz y el pecho en llamas

Nicolás Guillén

 

 

Sombras insospechadas cubren nuestros horizontes, y no se avizoran

Luces amables sobre los asustadizos promontorios

Que por ahora nos liberan del exterminio planetario. Mastico

La hoja sagrada con unción para descubrir algún presagio de vida:

Vuelvo al ritual de mis ancestros y en medio de las ofrendas

Apareces radiante como un fósforo unánime pero con la boca seca

Y la voz bronca y hablas de renacimientos, de tintes naturales,

De ríos luminosos y arcoiris que no se compran en los mercados y pájaros

Cuyos cantos arrullan el alma matinal de los labriegos. Nunca prometiste

Delirios, constelaciones de barro, vagos carruseles de nostalgias, cirios

Que se prenden y se apagan al vaivén de fortunas malhabidas. Nunca dijiste

«Éramos felices», hasta que la tempestad arrimara aquel barco maloliente

Que buscaba prosperidad en nuestras costas. Sin embargo, hablaban

Tus silencios, tus cicatrices y sabías de tristezas infinitas y rabias

Contenidas y palomas extraviadas y retamas florecientes. Yo te vi danzar

Dichoso alrededor de la hoguera que ofrezco por las noches a mis dioses

Tutelares: bailabas un danzón, un joropo saltarín, un huaynito y una milonga

Arrabalera mientras mostrabas tu viejo facón, dulzura de tus celos.

Vimos que los zorros de arriba olfateaban dónde carajo aposentar sus garras

Y su lengua, old fashion, que en verdad ya hemos hecho nuestra, y ahora verás

Que todo es mentira, incluso las palabras que son tan sólo un santo

Y seña, una brújula, un talismán para iluminar los oscuros huracanes

Que vienen de la mar cuando están en saliva ajena, piltrafas

De un no amor. Bien sé que ahora muerdes con dulzura las orejas,

El cuello, el vientre de los días por venir, realidad o deseo, mientras

Un caballo sin bridas ni mordazas pregunta no lejos del malecón si va bien

Y un gentío entre los que tú y yo apenas somos una brizna metálica o

Una ráfaga de girasoles grita que sí. Y se ha echado a andar.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Ο ΚΑΛΙΜΠΑΝ ΤΡΑΓΟΥΔΑ ΤΗΝ ΚΑΝΝΑΒΗ, ΧΟΡΕΥΕΙ Η ΜΑΓΔΑΛΗΝΗ, ORA PRO NOVIS

 

Για τον Ρομπέρτο, φυσικά.

 

Με τον πόνο του ανοιχτό στο σταυρό και το στήθος του στις φλόγες

Νικολάς Γκιλλιέν

 

 

 

 

 

Σκιές απρόσμενες καλύπτουν τους ορίζοντές μας, χωρίς να γίνονται αντιληπτές

Φώτα αγαπημένα πάνω στα φοβισμένα βραχώδη ακρωτήρια

Και που τώρα δε μας απελευθερώνουν από το ακραίο πλανητάριο. Μασώ

Το ιερό φύλλο με την ελπίδα ότι θα ανακαλύψω κάποιο προμήνυμα ζωής:

Επιστρέφω στο τελετουργικό των προγόνων μου  και εν μέσω των σπονδών

Εμφανίζεσαι ολόχαρος σαν ένας μοναδικός φώσφορος αλλά με το στόμα στεγνό

Και τη  βραχνή φωνή σου και μιλάς για αναγεννήσεις για φυσικές αποχρώσεις,

Για φωτισμένα ποτάμια και τόξα της ίριδας που δε συγκρίνονται με τις αγορές και για πουλιά

Που τα τραγούδια τους νανουρίζουν την αυγινή ψυχή των αγροτών. Ποτέ δεν υποσχέθηκες

Ντελίρια, αστερισμούς από λάσπη, μάταια καρουσέλ από νοσταλγίες, λαμπάδες

Που αναβοσβήνουν στο πηγαινέλα των άσχημων πεπρωμένων. Ποτέ δεν είπες "Ήμασταν ευτυχισμένοι", όσο η τρικυμία εμψύχωνε εκείνο το δυσώδες μπάρκο

Που έψαχνε την καλοπέραση  στις ακτές μας. Ωστόσο οι σιωπές σου

Μιλούσαν οι πληγές σου  μιλούσαν και ήξερες από ατέλειωτες,  μανιώδεις και εσωτερικευμένες λύπες  και  για χαμένα περιστέρια  και για τα  σπάρτα  τα ανθισμένα. Εγώ σε είδα να χορεύεις

Ευτυχισμένο γύρω από τη φωτιά που προσφέρω τις νύχτες στους προστάτες  

Θεούς μου: χόρευες ένα χορό, ένα σκωπτικό πηδηχτό, ένα χουαχνίτο και μια λαϊκή μιλόγκα ενώ έδειχνες το γέρικό σου  σκέλεθρο, τη γλυκύτητα απ’ τις ζήλιες σου.

Είδαμε ότι οι αλεπούδες από πάνω  μύριζαν  που θα βρουν καυλί για να αποθέσουν τα αυγά τους

Μια ριπή από ηλιοτρόπια κραυγάζει ότι ναι. Και έχει σηκωθεί για να περπατήσει. Κι η γλώσσα του, old fashion,που στ’ αλήθεια την έχουμε κάνει δική μας, και τώρα θα δεις πως όλα είναι ψέματα, επίσης κι οι λέξεις που είναι οι λέξεις μόνο ενός αγίου

Και σημάδι από μια  μάγισσα, ένα χαϊμαλί, που θα  φωτίσουν τους σκοτεινούς στροβίλους

Που έρχονται απ’ τη θάλασσα όταν βρίσκονται σε ξένο σάλιο, υπολείμματα

Ενός μη έρωτα. Ξέρω καλά  ότι τώρα δαγκώνεις με γλύκα τα αυτιά,

Το λαιμό, την κοιλιά των ημερών που πρόκειται νάρθουν, πραγματικές ή επιθυμητές, ενώ

Ένα άλογο χωρίς χαλινάρια ούτε δαγκωνιές ρωτά όχι μακριά  από τον κυματοθραύστη αν πάει καλά

Κι ένας όχλος μέσα στον οποίο εγώ κι εσύ μόλις που είμαστε μια μεταλλική κλωστή ή

Μια ριπή από ηλιοτρόπια που κραυγάζει ότι ναι. Κι έχει σηκωθεί για να περπατήσει.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ROSA TÚ

 

 

                                              Vuelve a su alma, a su peligro eterno.

                                                                     Martín Adán

 

Se hacían llamar Soldados de Cuerpos libres. Trataron

 

De humillar su alma incandescente. Y la echaron

 

Al canal Landwehr, por donde el Spree corre sin prisa y sin ganas, no lejos

 

Del puente Cornelio donde ahora crece como una antorcha inapagable.

 

 Horas después, la misma suerte corrió Liebknecht, el fiel

 

Camarada. Y no descansaron hasta dar muerte

 

A su amigo Leo, que la amó con y sin espinas. Apenas

 

Quedó de Rosa,  un pendiente de oro, sus guantes gastados, 

 

Retazos de aquel vestido con el que desafiaba el invierno de Berlín

 

Y la chispa inoxidable de sus sueños levantiscos. Dijiste

 

entre gorriones y nomeolvides, que todo había que debatirlo, incluso 

 

Tus cartas, en donde brillaba la poesía, la música y el runrún popular.

 

Los viajes no te eran ajenos. Mucho menos la prédica inagotable, 

 

Sin importar ni las tormentas ni el hambre ni los rabiosos intolerantes.

 

Lo tuyo era el rigor y la frescura de la espontaneidad y pensar

 

De manera diferente, para que tu gramática sea un pan amable.

 

 Ah, Rosa tú,  melancólica rosa de mis recuerdos:

 

Tu nombre es una llamarada, un perfume que aún calcina

 

Como lo hubiese dicho un poeta de las Antillas

 

Que también Caribe llaman. Rosa tú, 

 

Nuevos Soldados de Cuerpos Libres orquestan

 

Como hienas hambrientas

 

Tus honras fúnebres. Aún te calumnian y acribillan

 

En las redes y con memes. Hay testigos.

 

Ahora que el tren me ha dejado en Luxemburgo

 

No sé en qué lengua hablarte.

 

Pero tú conoces mis credenciales:

 

Mi escritura, mis zapatos

 

Rotos de tanto buscarte para incendiar estas praderas.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ΡΟΖΑ ΕΣΥ

 

 

                                           Επιστρέφει στη ψυχή του, στον παντοτινό κίνδυνό του.

 

                                                                    Μαρτίν Αδάμ

 

 

Τους αποκαλούσαν  Στρατιώτες των Ελεύθερων Σωμάτων. Προσπάθησαν

 

Να  ταπεινώσουν  τη παθιασμένη ψυχής της. Και την πέταξαν

 

Στο κανάλι  Landwehr,όπου ο Spree  αργοκυλά ράθυμος, όχι μακριά

 

Από τη γέφυρα Κορνέλιο όπου τώρα υψώνεται σαν μια άσβηστη δάδα.

 

Ώρες μετά, την ίδια τύχη είχε ο Λίμπχνεχτ ,ο πιστός της

 

Σύντροφος. Και δε σταμάτησαν μέχρι να επιφέρουν το θάνατο

 

Στο φίλο της Λεό, που την αγάπησε με και χωρίς εμπόδια. Μόλις

 

Που απόμεινε από τη Ρόζα, ένα χρυσό σκουλαρίκι, τα φθαρμένα της γάντια,

Και κάτι ρετάλια από εκείνο το φόρεμα με το οποίο αψηφούσε το χειμώνα του

 

Βερολίνου και η ανοξείδωτη σπίθα των επαναστατικών της ονείρων. Είπες

 

Ανάμεσα σε τζαμπατζήδες  και μυοσωτίδες ,ότι για όλα θα έπρεπε να

 

παλέψουμε, ακόμα

 

Και στα γράμματά σου το είπες , όπου έλαμπε η ποίηση, η μουσική και ο αχός

 

του λαού.

 

Τα ταξίδια δε σου ήταν ξένα. Πόσο μάλλον η ατέλειωτή σου διαφώτιση,

 

Δίχως να υπολογίσουμε τις θύελλες  την πείνα  και  τους λυσσασμένους

 

 μισαλλόδοξους.

 

Δική σου ήταν η αυστηρότητα και η  φρεσκάδα της αυθορμησίας κι η σκέψη

 

Η τόσο διαφορετική, για να είναι η γραμματική σου τόσο αγαπητή.

 

Α Ρόζα εσύ, μελαγχολική Ρόζα των αναμνήσεών μου:

 

 

Το όνομά σου  είναι ένα κοκκίνισμα, ένα άρωμα που ακόμα σε αποτεφρώνει

 

‘Όπως το είχε πει ένας ποιητής απ’ τις Αντίλλες

 

Που Καραϊβική τις λένε επίσης. Ρόζα εσύ,

 

Νέοι Στρατιώτες των Ελεύθερων Σωμάτων ενορχηστρώνουν

 

Σαν ύαινες πεινασμένες

 

Tις νεκρικές σου τελετές. Ακόμα  σε συκοφαντούν  και βομβαρδίζουν

 

τα κοινωνικά δίκτυα  με χαζομάρες . Υπάρχουν μάρτυρες.

 

Τώρα που το τρένο με άφησε  στο Λουξεμβούργο

 

Δε ξέρω σε ποια γλώσσα να σου μιλήσω.

 

Αλλά εσύ γνωρίζεις τα διαπιστευτήριά μου:

 

Τη γραφή μου, τα παπούτσια μου

 

τα σκισμένα από την τόση αναζήτησή σου για να μπορέσω να πυρπολήσω αυτές τις

 

πεδιάδες .

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Un alquimista andino

 

A Víctor Delfín

 

Mientras los dioses pastan sus recuerdos sobre la arena

Estriada de este litoral azul venido a menos, a lo lejos

El sol derrama su incandescente copa de vino

Pirwalla pirwa.

Un osario desolado más por furias que por penas arde en la fragua

De un alquimista andino: y sueños y chatarras flamean

En el crisol de un mediodía con olor a pájaros

Pirwalla pirwa.

El toro que conoció los cuchillos del granizo, baja bramando

Con toda su hombría como un río insurrecto

Pirwalla pirwa.

Un poco de sal que los vientos otoñales esparcen sobre su piel

Acongojada, nos advierte que el esplendor de la dicha no brilla más

Pero sí las sábanas de amianto y la rabia del olvido.

Pirwalla pirwa canta el hijo del herrero con una voz

De púrpura y de nieve, mientras los dioses celebran

El prodigio de un sol nuevo, distinto, amable

Pirwalla pirwa.

 

 

Ένας αλχημιστής από τις Άνδεις

 

Στον Βίκτορα Δελφίν

 

Ενώ οι θεοί αναμοχλεύουν τις αναμνήσεις τους πάνω στην αχανή  

Αμμουδιά  αυτής της γλάζιας ακτής που μόλις ξεπροβάλλει, στο βάθος

Ο ήλιος ρίχνει το πυρακτωμένο κύπελό του με το κρασί

Pirwalla pirwa.

Ένα οστεοφυλάκιο  παντέρημο πιότερο από τις λύσσες παρά από τις λύπες καίει μες στο σιδηρουργείο

Ενός αλχημιστή των Άνδεων:και όνειρα και παλιοσίδερα φλογίζονται

Μες στη χοάνη ενός μεσημεριού με άρωμα από πουλιά

Pirwalla pirwa.

Ο ταύρος που γνώρισε τα μαχάιρι από πάγο, κατεβαίνει μουγκανίζοντας

Με όλη του την  ανδρειοσύνη σαν ένα ποτάμι φουσκωμένο

Pirwalla pirwa.

Κάποιοι σβώλοι από αλάτι που οιφθινοπωρινοί άνεμοι διασπείρουν πάνω στο αγχωμένο

Δέρμα του,μας ειδοποιεί ότι η λάμψη της ευτυχίας δε λάμπει πια

Όπως  τα φύλλα του αμιάντου και η λύσσα τα λησμονιάς.

Pirwalla pirwa τραγουδά ο γιος του σιδερά με μια φωνή

Από πορφύρα και χιόνι, ενώ οι θεοί γιορτάζουν

Το θαύμα ενός νέου, διαφορετικού και ευάρεστου ήλιου

Pirwalla pirwa.

 

 

 

 

19 de julio

 

 

 

«Yo soy el río que viaja por las calles…»

 

Javier Heraud

«Nosotros no somos peces

para vivir del mar.

 No somos aves para vivir del aire.

 Somos hombres para vivir de la tierra.»

Bernandino Díaz Ochoa

Los viejos maestros dicen que nuestras vidas son los ríos interminables

Que pasando permanecen como un espejo encendido. Dones de la sabiduría

O el acaso, lo cierto es que en más de una ocasión brota el río

Como una rosa encarnada, es decir, las mieses y el mercurio de la vida.

Ríos que desbordan cualquier mapa como el Amazonas, bayetas

De cristal que relampaguean a orillas del Mantaro, piedras

Eternas que hablan por los hijos del sol sobre el pecho del Urubamba,

Y qué decir del Rímac sórdido y triste y luminoso en las manos de Humareda.

Pero ninguno nos conmueve tanto como el río que bramando baja

Por las calles, halando obreros, campesinos, mineros, maestros,

Mujeres y niños en Marcha hacia el Palacio de Gobierno, que es el morir.

Que es el morir de una clase que aún detenta el poder de matar

Nuestras ilusiones (para qué hablar ya de los overoles mustios,

El horario corrido, el trigo sin cortar, la historia pisoteada).

La Unidad de Servicios Especiales procura en vano contener,

Dispersar aquel río que corre echando chispas a los cuatro vientos:

Llorando, amando, cantando, gritando libertad, despedidos reposición.

Río de gritos que se prenden y se apagan como avisos luminosos. Río

Incontenible que arrasa charreteras, tanquetas, material deleznable,

Pips, aguas servidas, orden de allanamiento, fuegos fatuos, perdigones.

(Por un recodo de La Victoria, el río acrecienta su metal de torbellino

Insurrecto. Y recordamos que hay ríos apacibles, sencillos como los pueblos

Que brillan en nuestras serranías; mientras con dolor contemplamos

El río de nuestros muertos, nuestros heridos, nuestros presos).

Ríos que nacen en el Parque Universitario, en la Plaza Dos

De Mayo, o no lejos de la María Angola en el Cuzco. Ríos que renacen

Con bravura en alguna calle harapienta de Villa El Salvador. Ríos de manos

Cuarteadas que incendian la noche que agoniza en los arenales de Comas.

Ríos de pan, de no hay vacante, de azúcar, de vuelva usted mañana,

De mi hijo se muere doctor, de pompas de jabón. Ríos

Profundos, enmielados, transparentes, ensangrentados, libres.

Los viejos maestros dicen que muchas veces un río se quiebra como una

rama seca,

O se abre como una mujer enamorada o se cierra en línea recta como la mira

de un fusil.

Pero lo cierto es que el río de los pobres siempre corre buscando

La Unidad, la tierra fértil, el rumor de la palabra compañero.

Ser una gota de aquel río planetario es nuestro más caro, humilde deseo.

 

 

Η   19η  του Ιούλη

 

 

 

«Εγώ είμαι ένα ποτάμι που ταξιδεύει μέσα στους δρόμους…»

 

Javier Heraud

«Εμείς δεν είμαστε ψάρια

Για να ζήσουμε από τη θάλασσα.

 Δεν είμαστε πουλιά για να ζήσουμε απ’ τον αέρα.

 Είμαστε άνθρωποι για να ζήσουμε από τη γη.»

Bernandino Díaz Ochoa

 

 

 

Οι παλιοί δάσκαλοι λένε ότι οι ζωές μας είναι οι ατέλειωτοι ποταμοί

Που περνώντας παραμένουν σαν ένας φλεγόμενος καθρέφτης. Δώρα της σοφίας

Ή της πιθανότητας, τo βέβαιο είναι ότι περισσότερο από μια φορά  αξαίνει ένας ποταμός

Σαν ένα ενσαρκωμένο ρόδο, δηλαδή, σαν τα σπαρτά και τον υδράργυρο της ζωής.

Υπάρχουν ποταμοί που εκβάλουν σε οποιοδήποτε χάρτη όπως ο Αμαζόνιος, μπαγιέτες

Από κρύσταλλο που  αστράφτουν στις όχθες του Μαντάρο, πέτρες

Αιώνιες  που μιλάνε για τα παιδιά του ήλιου πάνω στο στήθος της Ουρουμπάμπα,

Και  τι να πούμε για τον Ρίμακ τον φωτεινό και  σιωπηλό ποταμό, που θλιμμένος ρέει  μέσα

 απ’ τα χέρια της Ουμαρέδα.

Αλλά κανένας δεν μας συγκινεί τόσο όσο ο ποταμός, που βρυχώμενος κατεβαίνει

Μέσα απ’ τους δρόμους, ξεσηκώνοντας εργάτες, αγρότες, μεταλλωρύχους, δασκάλους,

Γυναίκες και παιδιά σε μια τελική  έφοδο προς το Κυβερνητικό Παλάτι, που είναι ο θάνατος.

Που είναι ο θάνατος μιας τάξης που ακόμα σφετερίζεται την εξουσία για να σκοτώνει

Τα οράματά μας (για να μη μιλήσω για τους καθημαγμένους εργάτες,

Για το συνεχές ωράριο, το στάρι, χωρίς φυσικά να λογαριάσω, την ποδοπατημένη ιστορία).

Η Ένωση των Ειδικών Υπηρεσιών προσπαθεί μάταια να ελέγξει,

Να σκορπίσει, εκείνο τον ποταμό που τρέχει  πετώντας σπίθες στους τέσσερις ανέμους:

Κλαίγοντας, αγαπώντας, τραγουδώντας, κραυγάζοντας ελευθερία, αποκατάσταση των

απολυμένων.

Μιλώ για τον ποταμό των κραυγών  που ανάβουν και σβήνουν σα φωτεινές αγγελίες.

Τον ποταμό τον ασυγκράτητο  που  ισοπεδώνει  επωμίδες, οχήματα τεθωρακισμένα,

 άχρηστα υλικά, δεκάρες , βρώμικα νερά, διαταγές για ομαλότητα, φωτιές ψωριάρικες ,

 πάπιες.

(Σε μια καμπή στη Βικτώρια,ο ποταμός  αυξάνει  το μέταλλό του από  εξεγερμένο

Ανεμοστρόβιλο. Και θυμούμαστε ότι υπάρχουν  ποταμοί πράοι, απλοί όπως οι λαοί

Που λάμπουν  στις δικές μας οροσειρές; ενώ με πόνο θωρούμε

Τον ποταμό των  δικών μας νεκρών, των δικών μας πληγωμένων, των δικών μας  

φυλακισμένων

Ποταμοί που γεννιούνται στο Πανεπιστημιακό Πάρκο, στην Πλατεία  Δυο

Του Μάη, ή όχι μακριά από τη Μαρία Ανγκόλα  στο Κρούθκο. Ποταμοί που αναγεννιούνται

Με  αγριότητα σε κάποιο κουρελή δρόμο  της  Βίγια Ελ Σαλβαδόρ. Ποταμοί από χέρια

Κομματιασμένα που φωτίζουν τη  νύχτα  που αγωνίζεται στις αμμώδεις εκτάσεις  του Κομάς.

Ποταμοί από ψωμί, ποταμοί του δεν υπάρχει άδεια, από ζάχαρη, του γυρίστε κύριε το πρωί ,

Του ο γιός μου γιατρέ  πεθαίνει γιατρέ πεθαίνει, ποταμοί από σαπουνόφουσκες

Βαθείς, σιροπιασμένοι, διάφανοι, ματωμένοι, ελεύθεροι.

Οι παλιοί δάσκαλοι λένε, ότι πολλές φορές  ένας ποταμός σπάει σαν ένα

ξερό κλαδί,

Ή ανοίγεται σα μια γυναίκα ερωτευμένη ή κλείνεται σε μια ευθεία γραμμή  σαν το

στόχαστρο  του όπλου.

Αλλά ένα είναι βέβαιο, ότι ο ποταμός  των φτωχών  πάντα τρέχει αναζητώντας

Την ενότητα, τη γόνιμη γη, το φλοίσβο της λέξης σύντροφε.

Το να είμαστε μια σταγόνα από εκείνο τον πλανητικό ποταμό, είναι η δική μας επιθυμία η

πιο  ακριβή κι η πιο ταπεινή.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Cantar de Alejandro

 

Marchamos hacia el amanecer de la armonía. Nadie podrá decir
que es una flecha oscura nuestro nombre. Con las luces
apagadas, y teniendo como lumbre los ojos acerados
de la aurora, salimos una madrugada de noviembre hacia la Isla.

La historia dice ahora que había mal tiempo
bajo el cielo de los navegantes. Que la lluvia
caía pertinaz sobre los hombres. Y los vientos del Caribe
no sólo presagiaban el constante peligro del naufragio
sino que los vómitos, las fatigas y los imborrables ataques de asma
arañaban nuestro corazón mientras oteábamos la sal del horizonte.

Nadie podrá decir que es una flecha oscura nuestro nombre.

En aquel yate de color blanco, remontando
un mar de azafrán y vieja cristalería, sentíamos
cómo las olas de la incertidumbre nos herían
de igual manera que nuestro deseo de acabar con el pasado.

Y al momento de registrar nuestro desembarco en las aguas
fangosas de Las Coloradas, con la misma alegría
de los niños que miran el porvenir con los ojos
de Abel, de Frank y de aquel peruanito cuyo nombre
nunca más supimos  y cuya imagen siempre atamos a la de Juan
Pablo, a su sonrisa insepulta, descubrimos
que detrás de cada acto nuestro resplandecía la palabra del  Apóstol.

Después vino la escritura de fuego, el temple
del cuchillo relampagueando en las noches de la Sierra,
la apertura hacia la luz del trabajo voluntario
y, como una mano tibia que se tiende
para estrechar otra, el internacionalismo proletario.

Nadie podrá decir que es una flecha oscura nuestro nombre.
Nuestro pequeñísimo nombre que hoy atraviesa otras latitudes
en el atavío y el máuser de los compañeros que entre cánticos y espasmos
marchan hacia el amanecer de la armonía.

 

 

 

 

 

 

 

 

Το τραγούδι του Αλέξανδρου

 

Σαλπάραμε  για τη χαραυγή της αρμονίας. Κανένας δε θα μπορέσει να πει
ότι ήταν ένα σκοτεινό βέλος το όνομά μας. Με τα φώτα σβηστά,
κι έχοντας σα φωτεινό οδηγό  τα χαλύβδινα μάτια
της αυγής, πλεύσαμε  ένα πρωινό του Νοέμβρη  προς το Νησί.

H Ιστορία λέει ότι ήταν κακός ο καιρός
κάτω από τον ουρανό των θαλασσοπόρων. Ότι η βροχή

έπεφτε αλύπητη  πάνω στους ώμους των ανδρών. Κι  ότι οι άνεμοι της Καραϊβικής,
όχι μόνο προανήγγελλαν τον σταθερό κίνδυνο του ναυαγίου,
αλλά και τους εμετούς, την κούραση και  τα ανελέητα  χτυπήματα του άσθματος,
που ξέσκιζαν την καρδιά μας ενώ ατενίζαμε  το αλάτι του  ορίζοντα.

Κανένας δε θα μπορέσει να πει ότι ήταν ένα σκοτεινό βέλος το όνομά μας.

Σε κείνο το καΐκι που είχε λευκό χρώμα , που ανέκρουυ πρύμνα
απέναντι σε μια θάλασσα από ζαφορά  και κρύσταλλα που θύμιζαν παλιό υαλοπωλείο , αισθανόμασταν
ότι τα κύματα της αβεβαιότητας  μας πλήγωναν
με τον ίδιο τρόπο που μας πλήγωνε η επιθυμία μας του να τελειώσουμε με το παρελθόν.

Και τη στιγμή που ψάχναμε που θα αποβιβαστούμε  στα βορβορώδη
νερά  της Xρωματιστής Παραλίας , με την ίδια χαρά των μικρών παιδιών
που κοιτάζουν το  μέλλον  με τα μάτια
του Άβελ, του Φράνκ  και κείνου του μικρού Περουβιανού που το όνομά του
ποτέ πια δε μάθαμε  και του οποίου την εικόνα πάντα συνδέουμε  με αυτή του Ιωάννη
Παύλου, με το αθάνατο χαμόγελό του, ανακαλύψαμε
ότι πίσω από κάθε δική μας πράξη   απάστραπτε  η λέξη του Αποστόλου.

Μετά ήρθε η γραφή της φωτιάς, το τέμπλο
του μαχαιριού που άστραφτε μέσα στις νύχτες της Σιέρα,
το άνοιγμα προς το φως της εθελοντικής εργασίας
και, σαν ένα   χαλαρό  χέρι που απλώνεται για να  σφίξει το άλλο, ο προλεταριακός διεθνισμός.

Κανένας δε θα μπορέσει να πει ότι είναι ένα σκοτεινό βέλος το όνομά μας.Μιλώ για το δικό μας μικροσκοπικό όνομα,  που σήμερα διασχίζει  άλλα γεωγραφικά πλάτη
μαζί με τις περιβολές και  τα μάουζερ των συντρόφων  που μέσα από άσματα και σπασμούς
πορεύονται προς τη χαραυγή της αρμονίας.

 

 

 

 

 

 

 

MARIÁTEGUI

 

Pensar en la materia ausente no es historia:

la memoria nos dice que es resplandor amado.

Y si un puñado de aluminio coagula el cielo de sus ojos

claros, sobre la tierra crece la vena de su anhelo.

El hombre no es una naturaleza muerta:

el tiempo declara que vive, que construye.

Y si esta tarde sollozo a orillas de una tumba

no es por su silencio, no, es por el mío.

 

 

 

MΑΡΙΑΤΕΓΚΙ

 

Το να σκεφτείς πάνω στην  απούσα ύλη δεν είναι  ιστορία:

η  μνήμη μας λέει  ότι είναι  φεγγοβολή  αγαπημένη.

Και αν μια χούφτα από αλουμίνιο  θραύει τον ουρανό των καθάριων

ματιών της, πάνω στη γη θεριεύει η φλέβα του πόθου της.

Ο άνθρωπος δεν είναι μια νεκρή φύση:

ο  χρόνος  μας διαβεβαιώνει ότι ζει, ότι οικοδομεί.

Και αν αυτό το απόβραδο θρηνώ στην άκρη ενός τάφου

δεν είναι για τη σιωπή της ,όχι, δεν είναι για μένα.

 

 

 

 

 

 

 

 

Cementerio de automóviles

 

Todo en él era viejo, salvo sus ojos

     Ernest Hemingway

 

Corrías cara al sol en las tardes claras de un loco
Verano, seduciendo a las muchachas
Con tu chasís reluciente y la potencia de tu HP.
Muchos miraban con envidia la forma como subías
Por las lomas más empinadas, fierro
A fondo. Y más aun cuando bajabas por laderas
Iluminadas por el carmín y la sonrisa de tu gitana en flor.
Eran los prodigiosos años sesenta. Los caminos
Inciertos los recorrías cantando only you. Pero
No siempre merecemos nuestros sueños: ahora
Se te cae el pelo, el aceite, los deseos. Eres
Una chatarra inútil y estás bajo de rating.  Tan sólo
Añoras  un espejo retrovisor para mirar
Tardíamente las maravillas insospechadas del universo.

Sin chasís, sin jazmín, sin lubricante
Acaricias tu vieja placa:

PERÚ. Lima. 27-04-41.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Νεκροταφείο αυτοκινήτων

Όλα σ’ αυτόν ήταν παλιά εκτός από τα μάτια του

     Έρνεστ Χεμινγουαίη

Έτρεχες  με τον ήλιο κατά μέτωπο στα διάφανα απογεύματα ενός τρελού

Καλοκαιριού, σαγηνεύοντας τα κοριτσάκια

Με το  λαμπερό χασίσι  σου  και την ισχύ της HP μοτοσυκλέτας σου.

Πολλοί κοίταζαν με ζήλεια τον   τρόπο με τον οποίο ανέβαινες  

Πάνω απ’ τα πιο ψηλές  ραχούλες  ,άγριος

Κατά βάθος. Κι ακόμα πιο πολύ σε ζήλευαν όταν κατηφόριζες από τις
φωτισμένες  ράχες από  το κραγιόν  και το χαμόγελο της ανθοστόλιστης τσιγγάνας σου.

Ήταν τα ευλογημένα χρόνια της δεκαετίας του εξήντα. Τους

αβέβαιους δρόμους τους διέσχιζες τραγουδώντας το only  you.Αλλά

Δεν αξίζουμε πάντα τα δικά μας όνειρα : τώρα

Σου πέφτουν  το μαλλί, το λάδι κι  οι ερωτικές επιθυμίες. Είσαι

Ένα άχρηστο παλιοσιδερικό και βρίσκεσαι κάτω από  ανακύκλωση.  Το μόνο που νοσταλγείς

είναι ένας  καθρέφτης  οπισθοπορείας  για να κοιτάξεις

Πολύ αργότερα  τα ανύποπτα θαύματα του σύμπαντος.

Δίχως χασίσι, δίχως γιασεμί, δίχως ορυκτέλαιο

Χαϊδεύεις την παλιά σου ταφόπλακα:

ΠΕΡΟΥ. Λίμα. 27-04-41.

 

 

 

 

 

 

 

2. 

Andahuaylas es una muchacha su tristeza
por las tardes. Lluvia que cae para iluminar los sauces
y los corazones. Noche templada a la luz de la luna
campesina y, acaso, algunas trenzas que se enredan
en las manos de un labriego o en la estrella más alta,
que es lo mismo. Andahuaylas es leña, leña ardiendo
en una cocina de barro, en cada recuperación de tierras.

 

2.

H Ανταουάιλας είναι ένα κοριτσάκι με την απογευματινή της

 θλίψη. Βροχή που πέφτει για να φωτίσει τις ιτιές  

και τις καρδιές. Νύχτα τρεμάμενη στο φως της πεδινής

σελήνης και, ίσως, κάποιες πλεξίδες που μπερδεύονται

στα χέρια ενός αγρότη ή στο πιο αψηλό άστρο,

που είναι το ίδιο. Η Ανταουάιλας είναι ένα καυσόξυλο, ένα καυσόξυλο φλεγόμενο

σε μια κουζίνα από πηλό, σε κάθε ανάκτηση των εδαφών.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

4.

Muchacha de las retamas,
rocío de la mañana.
Muchacha de luz serrana,
vasija de fuego y agua.

La gracia de tu mirada,
muchacha cordillerana,
vuela como una campana,
muchacha de las retamas.

Muchacha de porcelana,
flor encendida en el cielo.
Mucacha de las retamas,
luna de almendra y olvido.

4.

Κοριτσάκι των σπάρτων,

δροσιά του πρωινού.

Κοριτσάκι του φωτός του ειρηνικού,

Κανάτι της φωτιάς και του νερού.

 

Η χάρη της ματιάς σου,

κοριτσάκι βουνίσιο,

πετά σαν μια καμπάνα,

κοριτσάκι των άστρων.

 

Κοριτσάκι από πορσελάνη,

Φλεγόμενο άνθος στον ουρανό.

Κοριτσάκι των άστρων,

σελήνη από αμύγδαλο και λησμονιά.

 

 

 

 

 

Mutatis mutandis

 

Un árbol derribado no es un árbol: es un río
que crece entre los hombres. Un río que crece
entre los hombres no es un río: es un sueño
que en los días de verano se desborda sobre tu tierra
seca. Y un sueño que en los días de verano
se desborda sobre tu tierra seca no es un sueño:
es la hoguera en la que por un tiempo
ha de temblar tu delicioso cuerpo. Pero la hoguera
en la que por un tiempo ha de temblar
tu delicioso cuerpo no es, como supones, una fuente:
es tan sólo un árbol, un río, un sueño que te dice
inútilmente que sí, que es mentira, que no lo volverá a hacer.

 

Mutatis mutandis

 

 Ένα πεσμένο δέντρο δεν είναι ένα δέντρο: είναι ένα ποτάμι

που αξαίνει ανάμεσα στους ανθρώπους. Ένα ποτάμι που αξαίνει

ανάμεσα στους άντρες δεν είναι ένα ποτάμι: είναι ένα όνειρο

που τις μέρες του καλοκαιριού ξεχειλίζει πάνω στη  ξερή

γη. Κι ένα όνειρο που στις μέρες του καλοκαιριού

ξεχειλίζει πάνω στη ξερή σου γη δεν είναι ένα όνειρο:

είναι η πυρά πάνω  στην οποία για κάποιο διάστημα

πρόκειται να πυρωθεί το θελκτικό σου κορμί. Αλλά η πυρά

που πάνω της για κάποιο διάστημα πρόκειται να πυρωθεί

το θελκτικό σου κορμί δεν είναι, όπως υποθέτεις μια πηγή:

είναι μόνο ένα δέντρο, ένα ποτάμι, ένα όνειρο που σου λέει

ανώφελα ότι ναι, ότι είναι ψέμα, που δε θα επαναληφθεί.

 

 

 

A  Silvia de  nuevo

 

Qué penas estoy pagando
bajo el sol, bajo la luna,

ay, Silvia.

No hay delicias, hay quebrantos
en la dulce tierra mía,

ay, Silvia.

No le arranques a mis labios
el cuchillo de tus besos,

ay, Silvia.

oh, mi dueña, mi tirana
mi guitarra abandonaste,

ay Silvia.

Arderás en mi memoria:
nunca más entre mis brazos,

ay, Silvia.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Στη  Σίλβια και πάλι

 

Τι βάσανα πληρώνω εγώ
κάτω απ’ τον ήλιο, κάτω απ’ το φεγγάρι,

άι, Σίλβια.

 

Δεν υπάρχουν τέρψεις, υπάρχουν  απώλειες
στη γλυκιά χώρα μου,

άι, Σίλβια.

 

Μη παίρνεις απ’ τα  χείλη μου
το μαχαίρι των φιλιών σου,

άι, Σίλβια.

 

Ω, αφέντρα μου, τύραννε μου
την κιθάρα μου την εγκατέλειψες

άι, Σίλβια.

 

Θα φλέγεσαι μέσα στη μνήμη μου:
αλλά ποτέ πια μέσα στην αγκαλιά μου,

άι, Σίλβια.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

LA NIEVE Y EL ESTAMBRE

Yo nunca he visto la nieve
        que arde bajo la luna
en las comarcas más oscuras de la tierra.
        Y si me preguntan
qué flores he recogido en esta primavera
        les diría -sin tristeza- que ninguna.
Yo nunca he visto la nieve
        ni te he llevado flores
en esta primavera,
        sin embargo cada tarde
                        cada noche
reconozco la sed interminable de tu vellocino
        y me convierto cada tarde
                                cada noche
en el estambre más rojo de la tierra.

 

 

ΤΟ ΧΙΟΝΙ ΚΑΙ Ο ΣΤΗΜΟΝΑΣ

Εγώ ποτέ δεν είδα το χιόνι
        που καίει κάτω απ’ τη σελήνη
μέσα στις πιο σκοτεινές περιοχές της γης.
        Κι αν με ρωτήσουν
ποια λουλούδια μάζεψα αυτή την άνοιξη
        θα τους έλεγα –δίχως λύπη- κανένα.
εγώ ποτέ δεν είδας το χιόνι
        ούτε σου έφερα λουλούδια
αυτή την άνοιξη,
        ωστόσο κάθε απόβραδο
                        κάθε νύχτα
αναγνωρίζω την άσβεστη δίψα του δέραστός σου
        και μετασχηματίζομαι κάθε απόβραδο
                                κάθε νύχτα
στον πιο κόκκινο στήμονα της γης.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

La escritura sagrada

Tú no eres más que un racimo de valses
Maravillosamente mundanos. Punto
Y raya. Un relámpago harapiento
De ademanes y remolinos y nomeolvides.
Siempre reverberas sobre la página en blanco
De tu amores perdidos como una lluvia
Inquietante de puñales peregrinos.

Yo no quiero la piel de tu escritura alabada
Por lechuzas incautas: no me atrae
Ni tu fama ni tus premios ni tu nada.

Yo quiero tu palabra. No te muerdas
La lengua. Inventa primaveras. Abre
Tus labios sagrados como si fuese un deseo
Impostergable. No te quedes sin municiones:
Da curso a la lengua de tus antepasados,
Al fuego de tus apetitos elementales.

Pide la palabra: es tu espejo. Tu aguardiente.
El barro triste de un corazón desangelado.
 No  silencio.
 Viento entero.
 No mudez.
 Soplo eterno.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Η αγία γραφή

Εσύ είσαι κάτι περισσότερο από ένας  βόστρυχος από  θαυμαστά
Γήινα βαλς. Τελεία
Και παύλα. Μια αστραπή  κουρελιασμένη
από χειρονομίες  και  δίνες  και μη με λησμονείς.
Πάντοτε  καθρεφτίζεσαι  πάνω στο λευκό χαρτί
Με τους χαμένους σου έρωτες  σαν μια βροχή
ανησυχητική από περιπλανώμενα στιλέτα.

Εγώ δε θέλω το δέρμα της  υμνημένης γραφής σου
Από τις κουκουβάγιες τις  απερίσκεπτες: δε με ελκύουν
Ούτε η φήμη σου, ούτε τα βραβεία σου, ούτε το τίποτα σου.

Εγώ θέλω τη λέξη. Μη δαγκώνεις
Τη γλώσσα. Εφεύρε Ανοίξεις. Άνοιξε
Τα ιερά σου χείλη  σαν να ήταν μια  επιθυμία
Επείγουσα. Μη ξεμείνεις από πολεμοφόδια:
Δίνει μαθήματα στη γλώσσα των προκατόχων σου,
Στη φωτιά των στοιχειωδών σου ορέξεων.

Ζήτα τη λέξη: είναι ο καθρέφτης σου. Η ρακή σου.
Ο θλιμμένος πηλός  μιας καρδιάς παγωμένης.
 Όχι σιωπή.
Πλήρης  άνεμος.

 Όχι βουβαμάρα.
 Πνοή αθάνατη.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Flora

 

 

 

Provocaste una tempestad que nadie olvida en la ciudad

de las siete colinas. Las palabras que te apretaban el corazón,

aún mantienen el fulgor que envidian las nieves de enero. En un bar

oportunísimo (amable desahogo para nuestros fantasmas comunes),

tu famoso nieto es un afiche triste que todavía se pregunta:

¿De dónde venimos? ¿Qué somos? ¿A dónde vamos? Y en verdad,

Flora, ¿hacia qué puerto avanzamos? ¿Qué lienzo severo

recogerá la luz y las penumbras que ciegan nuestros ojos?

Sin un perfil definido, transcurro estas calles empedradas de cristales.

(Amuralladas de silencio, la ciudad respira indiferente a mis pasos).

Desde el frenesí que encendiste en estas minas de carbón, Flora,

contempla el paisaje metálico que florece en nuestras tierras:

un río de pumas acerados que avanza incontenible, incontenible.

¡Ah, Peregrina del amor! ¡Pasionaria de la igualdad! ¿Paria eterna?

Saint-Etienne, enero, 1985

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Φλώρα

 

Προκάλεσες μια καταιγίδα  που κανένας δε θα λησμονήσει στην επτάλοφο

πόλη. Οι λέξεις που σου  έσφιγγαν την καρδιά, διατηρούν ακόμα  

την αίγλη  που ζηλεύουν τα χιόνια του Γενάρη. Σε ένα μπαρ

καιροσκόπων (σ’ αυτό το ποθητό  ξαλάφρωμα για τα δικά μας κοινά

φαντάσματα),ο διάσημος εγγονός σου  είναι ένας θλιμμένος δαρμένος   που

 ακόμα αναρωτιέται: Από πού ερχόμαστε; Ποιοί είμαστε; Που πάμε; Και στ’

 αλήθεια ,Φλώρα, για ποιο λιμάνι ταξιδεύουμε; Ποιος  άσπιλος καμβάς

θα συναθροίσει  το φως με  τα σκιόφωτα που συσκοτίζουν τα μάτια μας;

Με ακαθόριστο προφίλ, διασχίζω αυτούς τους δρόμους τους  στρωμένους

με κρύσταλλα.(Τις οχυρώσεις  από σιωπή, η πόλη αναπνέει αδιάφορη για τα

βήματά μου). Από τη φρενίτιδα  που άναψες σ’ αυτά τα μεταλλεύματα από

κάρβουνο, Φλώρα, ατένισε το μεταλλικό τοπίο που ανθίζει στη δική μας γη:

Ένας ποταμός από χαλύβδινα πούμας  που κυλάει εντελώς άδειος, άδειος.

Άι, Περιπλανώμενη του έρωτα! ¡Πασιονάρια της ισότητας ! ¿Αιώνιε Παρία;

Σαιντ-Ετιέν, Γενάρης του 1985

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Chanson de Roland

 

A Francoise y Roland, mis pares.

                       

Bajo el cielo salvaje de Saint Martin d’Heres,
Reverberan los locos relámpagos de enero.
Como un ciego frente al espejo astillado de su vida,
Me acicalo para viajar a la pradera interminable.
Marcho sin ningún propósito de enmienda. Dejo
Un país donde las piedras hablan, los ríos
Danzan, las mujeres arden. Para otro será
Mi espada, mi vino, las palabras. Por el ecran
Gastado de mi corazón transcurren rostros fraternos,
Paisajes ariscos y el aroma inmortal de mi dama.
No puedo ya disimular mi agonía. Tal vez mañana
Un verso me redima. El silencio es mi lenguaje.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Το Τραγούδι  του Ρολάνδου

 

Στη Φρανσουάζ  και στον  Ρολάν, τους συντρόφους μου.

                       

Κάτω από τον κτηνώδη ουρανό του Saint Martin d’Heres,
Ανακλώνται οι τρελές αστραπές του Γενάρη.
Σαν ένας τυφλός μπροστά στο θρυμματισμένο καθρέφτη της ζωής του,
Στολίζομαι για να ταξιδέψω μέσα στο ατέλειωτο λιβάδι .
Πορεύομαι δίχως καμιά πρόθεση βελτίωσης. Αφήνω
Μια χώρα όπου οι πέτρες μιλούν, οι ποταμοί
Χορεύουν, οι γυναίκες φλέγονται. Για άλλον θα είναι
Το σπαθί μου, το κρασί μου, οι λέξεις. Απ’  την οθόνη
Τη φθαρμένη της καρδιάς μου ξεπροβάλουν αδελφικά πρόσωπα,
Τοπία παράξενα και το αθάνατο άρωμα της συντρόφου μου.
Δεν μπορώ πια να αποκρύψω την αγωνία μου. ‘Ίσως αύριο
Ένας στίχος να με  λυτρώσει. Η σιωπή  είναι η γλώσσα μου.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

María fénix, tahona feliz, maría capulí

                                       A Edmond Raillard ,

                                       traduciendo a Vallejo

                                      en Clermont-Ferrand




Déjame ser tu lazarillo para despeñarnos
por las orillas nocturnas del Isére. Déjame
ser la envidia de los pájaros aturdidos
por el rayo de tu belleza sideral. Como un perro
andaluz lamo el arroz sagrado de mi melancolía.
Y pulso
mi grave guitarra
tan sólo para espantar las moscas
que revolotean sobre mis escamas incoloras.
Mi soledad reclama el valium de tu cabellera
azabache. Mi soledad pregunta
por el yodo sutil de tu vestido estrujado
y por aquellos anteojos oscuros por donde se filtraba
la retama encendida de mi huayno fugaz.
Ya no sé dónde poner el cuchillo de mis noches
degolladas. ¡Para quién guardar la dorada saliva
de mi infancia! Duquesa mía. Turquesa mía. Tirana,
tocaré mi viejo tambor para enterrarte
bajo la ardiente nieve de Grenoble. Y te encerraré
cantando en una botella persa eternamente.

Tu n’ as pas de Maries qui s’ en vont
me escribes, amigo Edmond, traduciendo
pálidamente tu hueso, tu gabán, tu luto perpendicular.
Ah, María Félix, tahona feliz, María Capulí.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Η Μαρία Φένιξ, η ευτυχισμένη φουρνάρισα και  η Μαρία Καπουλί

 

                                                     Στον Εδμόντ Ραιγιάαρντ  ,

                                                     που μετάφρασε τον Βαγιέχο στο
                                                     Clermont-Ferrand




Άφησέ με να είμαι ο φτωχός σου Λάζαρος για να μας καταβυθίσω
μέσα στις νυχτερινές όχθες του Ισέρε . Άφησέ με
να είμαι η ζήλεια των  σαστισμένων πουλιών
μέσα απ’  την  έκλαμψη της   αστρικήςl ομορφιάς σου. Σαν ένας ανδαλουσιανός
σκύλος  γλύφω το ιερό ρύζι της μελαγχολίας μου.
Και χορδίζω
τη θλιβερή μου κιθάρα
τόσο μόνο για να τρομάξω τα κουνούπια
που περιφέρονται πάνω από τις άχρωμες  δυσπιστίες μου.
Η μοναξιά μου ζητά το βάλιουμ της κόμης σου από αχάτη

Η μοναξιά μου ρωτά
για το διαπεραστικό ιώδιο του στυμμένου σου ρούχου
και για εκείνα τα μαύρα ματογυάλια μέσα από τα οποία φιλτράρονταν
το αναμμένο  σπάρτο  του φευγαλέου μου χορού .
Πια δεν ξέρω που να βάλω το μαχαίρι μου από τις κομματιασμένες
νύχτες μου. Για ποιόν να φυλάξω τη χρυσό σάλιο
της παιδικής μου ηλικίας! Δούκισσά μου. Τουρκάλα μου. Τύραννέ μου,
θα χτυπήσω το παλιό μου ταμπούρλο για να σε θάψω
κάτω από το φλεγόμενο χιόνι της Γκρενόμπλ. Και θα σε ενταφιάσω
μέσα σε μια περσική μποτίλια αιώνια.

Tu n’ as pas de Maries qui s’ en vont
μου γράφεις, φίλε Εντμόντ, μεταφράζοντας
απαλά το κόκκαλο σου, το πανοφώρι σου, το κατακόρυφό σου πένθος.
Α, Μαρία Φέλιξ, ευτυχισμένη φουρνάρισσα, Μαρία Καπουλί.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ANEJO

Un entrevista del Poeta 

 

 

Tal vez uno de los logros más patentes de la poesía de Hildebrando Pérez consista en el hecho de que, mediante la unión entre el hombre y el medio natural, el poeta ha conseguido darles trascendencia a los sucesos más triviales de la realidad concreta, como un arresto arbitrario, por ejemplo, que le sirve de tema para un poema suelto "Antonio Paraguay", publicado en la revista Casa de las Américas. Un  hermoso y patético poema de acentos vallejianos y egureanos reunidos:"Pero el preso Antonio Paraguay, no / sólo piensa en su madre. Recuerda / el abrazo  gremial de las retamas, / la madera  gastada de su colegio roto, / el marrón fosforescente del Mantaro. / (Antonio Paraguay, peruano, dieciocho / años, rojo vivo, lisiado, cielo / limpio, estudiante, compañero) / En una celda de Seguridad del Estado, / Antonio Paraguay se muere de pie, /de sutep., de muletas, de paloma".

Esta estrecha vinculación entre el ser humano y el paisaje está presente también en Sol de Cuba  (1979), una plaqueta homenaje a la revolución cubana: "siempre será este mar quien nos recuerde que / aquí,  en esta Playa, otros hombres / cayeron por preservar nuestra alegría /. .. / Siempre será este mar quien nos recuerde que / aquí, bajo este cielo, heridos /como estamos, venceremos", donde la revolución, como la naturaleza, nos viene presentada en su dimensión de creadora de armonía  y, por  lo tanto, de felicidad y plenitud para el hombre.

La carga emotiva y el fluir rítmico del verso,  hecho a la vez de continuidad y de rupturas, la rica paleta de imágenes y metáforas, la sobriedad de las palabras cuya fuerza expresiva es renovada por la intención lúdica que a veces las sustenta  y  contribuye a darles nueva vida, a devolverles ese brillo original que tuvieron en la tradición oral andina, lavándoles la cara, como confía el poeta, de tanta enajenación, de tanto maltrato, de tanto comercio vil,  de tanta usura como han padecido, van creando una atmósfera poética de convocatoria al amor y a la fraternidad en esa gran fiesta de la vida universal donde hombre y naturaleza entran en estrecha simbiosis.

Si la voz poética de Hildebrando Pérez logra convertirse en un canto tan cercano de protesta y de fe en el porvenir, es porque en ella se funde de manera cabal el espíritu milenario del habitante de los Andes con la conciencia política y social del hombre moderno, el hombre vallejiano que sangra y padece, pero también el hombre de la nueva era de las guerrillas, el revolucionario poeta y el poeta revolucionario que se rebela contra el orden establecido y lucha por un mundo mejor. Y si el sueño del autor de Aguardiente es “ser poeta de un solo libro”, como dice,  es porque sabe que ese libro es el mismo libro de la vida y de su continuo caminar.

 

-¿Qué te impresionó más durante todo ese tiempo pasado en el valle del Mantaro?

-Cuando vuelvo a mi infancia, vuelvo a vivir el esplendor de las fiestas pueblerinas, el sincretismo cultural de las fiestas patronales, días y noches en las que como un rito sagrado corre el aguardiente cual río luminoso, un río que va levantando polvareda, un río que a los hombres hace más hombres, un río que al tiempo de restañar nuestras heridas nos hace guapear, zapatear sobre la tierra dura, tender la mano abierta, de todo corazón, cuando se ofrece, así como también un río de leones que nos hace cerrar el puño contra la injusticia, el desamor. No podría decir, pues, como el buen Valdelomar, y aunque quisiera, "Mi infancia que fue dulce, serena, triste y sola". Mi infancia fue un vértigo de sensaciones imborrables, un remolino de fiestas y duros trabajos en el campo. Mi infancia es una abuela cuya dulzura no puedo olvidar, es una voz que llevo adentro, aquella voz que hoy reencuentro en las comunidades campesinas cantándome en quechua, en español, canciones que hoy en día sostienen mi palabra, mi estar sobre la tierra.

 

-¿Qué impresiones te dio el viaje de Orcotuna a Lima? ¿Qué sensaciones experimentaste al alejarte de tu pueblo?

-Antes de llegar a Lima, llegué a Concepción, a Huancayo, a Jauja: qué ciudades, qué grandes parecían en relación a mi pueblito, qué cantidad de carros, de tiendas abiertas y qué ganas de perderse por allí, vagabundear. Para llegar a esas ciudades, había viajado en camión, en ómnibus y también en burro, a caballo, y más de una vez a pie. Quién sabe si por todo esto, en un primer momento, Lima me pareció una ciudad un poquito más grande que las que ya había conocido al derecho y al revés. Debo decirte que yo llegué a la capital cuando casi tenía ya ocho años. Para ese entonces, yo sabía ya lo que es caminar con la mano en el bolsillo, echando prosa con mi sombrerito color café, bien a la moda de esos tiempos, es decir, a la pedrada. Y antes de llegar a Lima, con los niños de mi edad, en Orcotuna, habíamos aceptado el desafío, pequeñas audacias al fin, de ir al cementerio por las noches, de ir a los breñales donde se decía que penaban. Nos íbamos en grupo a las fiestas de Mito, de Sicaya, de San Jerónimo, y alborozados seguíamos a las Bandas de Acolla, tierra de músicos, ah, cómo sonaban, y qué decirte de las orquestas, bien afinaditas, jazz-band le decían, tocando la chonguinada, los pasacalles, las mulizas, los huaynos. Y en las noches, sin que nadie nos invitara, como cualquier hueleguiso impertinente, nos acoplábamos a las serenatas que los muchachos más grandes, guitarra y mandolina en mano, les ofrecían a las wuamblas, a las muchachas en flor.

-Después de esta vida marcada por el ritmo de la naturaleza, me figuro que tu adaptación en la ciudad de Lima sería bastante difícil, ¿no?

-Lima fue, para mí, curiosamente, un lugar de reencuentro con los míos, con mis familiares más cercanos. Y Lima fue sinónimo de alegría, de asombro permanente, de idas al viejo estadio de José Díaz, de paseos por la Plaza Italia, de misas en Santa Catalina. Pero en medio de tanto alborozo, debo confesarte que empezaba a sentir nostalgia de todo aquello que también sentía como mío: los aires de Orcotuna, la compañía de mi abuela, su hermosa casona, mis amigos, en fin extrañaba la tierra de los relámpagos feroces, el suave rumor del Mantaro. Mucho me costó, me cuesta aún, acostumbrarme al ritmo de Lima, a sus colores y olores, pero creo haber entrado ya, por fin, a la órbita limeña. Y con los años, y como dice una décima muy popular, a cocachos aprendí la rabia de vivir en Lima, a vivir sin borronear mi esencia. Aprendí sus ritos, sus trampas y me dejé seducir por sus encantos, porque, sin duda, Lima tiene muchos encantos. Pero debo señalar también que recuso su desidia, su arrogancia, sus "sí pero no", ah, Lima la horrible, la hipocondríaca. Ahora el panorama ha cambiado mucho, y me pregunto si todavía habrán limeños mazamorreros y lisurientos. Si hay algo de memorable en mí de la gran ciudad, es la tarde que conocí el mar, las playas del sur. Desde esa fecha, desde que vi el mar, creo que soy otro sin dejar de ser el mismo. Con diferencia de años, he conocido Valparaíso y La Habana. Caminar cerca de aquellas brisas marinas reconforta, ilumina.

-¿Ha tenido alguna importancia el ambiente familiar en tu dedicación a la poesía?

-Como te dije anteriormente, creo que escuchando a mi abuela cantar hermosas canciones, cantares de una rara tristeza, tanto que al terminar la canción ella tenía los ojos llenos de lágrimas, o escuchando a los ancianos relatar historias fascinantes, algo despertó en mí, tal vez eso que llaman deseo, vocación o soledad. Recuerdo que yo esperaba con impaciencia las noches, las horas de reposo en Orcotuna, porque eran los momentos en que volaba mi imaginación tras las huellas de los fantasmas, aparecidos, visiones, entierros de tesoros tanto en la colonia como en la guerra con Chile, y qué decirte del diálogo con los muertos, la lectura de las hojas de coca y las mulizas y los huaynos. En medio de ese sistema de representaciones, de símbolos, de creencias mágico-religiosas estaba yo escuchando, aprendiendo, acaso guardándolo todo para decirlo algún día, para cantarlo. Y en Lima, a pesar de que mis padres trabajaban duro, de cuando en cuando se reunían con otros familiares y a contar y a cantar se ha dicho. Los rasgos propios de la cultura eminentemente popular los recogí, sin duda, en Orcotuna, y en Lima, al lado de mis familiares más cercanos.

-¿Cuándo y cómo decidiste exactamente escribir?

-Cuando estudiaba la secundaria en el colegio nacional Alfonso Ugarte, cierta tarde me di cuenta, con profunda tristeza, que nunca llegaría a ser un integrante feliz de la Sinfonía Mayor de Acolla. Me percaté de que nunca tocaría un instrumento musical como los dioses, es decir, como los músicos de Acolla. Para consuelo mío recordé que yo tenía cierta habilidad para ponerle "letra" a las canciones. Y casi de manera afiebrada empecé a llenar mi cuaderno escolar de canciones, de poemas, de cartas que nunca envié. Casi al terminar la secundaria descubrí a Antonio Machado, a Darío, a Melgar, a Eguren y Vallejo. Y si bien no los entendí del todo, en aquel entonces aprendí que todo lo que yo había perpetrado en mi pobre cuaderno debería destruirlo. Y así fue. Y me decidí a escribir de veras, a escribir aquello que me asfixiaba, aquella sensación que a ratos me nublaba los ojos, aquella ilusión que me hacía caminar resueltamente. Y puedo decir que a mí también, como a muchos seguramente, muchas veces sólo me "salía espuma". Ah, pero qué alegría cuando el poema sale limpio, redondo, intenso, brillante.

-¿Cómo nació la revista Piélago, esa publicación que tanto recuerdan algunos escritores que estudiaban en la Universidad de San Marcos de Lima, allá por La década del 60 y de la que fuiste uno de los fundadores con un grupo de amigos ?

-Nosotros iniciamos nuestros estudios universitarios en 1961, cuando San Marcos aún funcionaba en el Parque Universitario. Señalo este hecho para decirte que nosotros aún encontramos el ambiente de el Palermo, así como para recordar que con Juan Cristóbal, Juan Ojeda, Ricardo Ráez, Gregorio Martínez, Andrés Cloud, Hermógenes Janampa, Danilo Sánchez Lihón, Julio Nelson, César Cortez Mondragón, David Motta y tantos otros amigos nos reuníamos en el Jamaica, la seguíamos hasta orillar la madrugada en el Chinochino y esperábamos el mediodía bien sentados en El Pacharaco para empezar la ronda de nuevo, siempre conversando sobre los dramas y la alternativa de nuestro país, la poesía, nuestros poetas preferidos, y sobre todo discutiendo quiénes, realmente, eran los hijos de Pedro Páramo. Una de esa noches, generosamente regada por cierto, se nos dio por editar una revista. De inmediato nació Piélago, esa "ilusión impresa a mimeógrafo" como la bautizó un amigo poeta. Juan Ojeda fue, bien lo recuerdo, el más entusiasta pielagario. En ese entonces Juan Cristóbal y yo éramos delegados estudiantiles por el Frente Estudiantil Revolucionario, y como tales teníamos acceso a los mimeógrafos de la Facultad de Letras y de la Federación Universitaria de San Marcos. Rápidamente conseguimos los esténsiles, unos cuantos millares de papel bulki, dos o tres chisguetes de tinta y en dos amanecidas, mientras cantábamos belachau belachau, en el local del Centro Federado de Letras nació Piélago y con ella, nosotros, los piélagos.  

´-¿Qué se proponían exactamente ustedes con la publicación de esa revista literaria que versaba fundamentalmente sobre poesía?

-Nos esforzamos por editar buena poesía. En Piélago podrás encontrar poemas, en ese entonces aún no recogidos en libros, de Jorge Eduardo Eielson, Pablo Guevara, Wáshington Delgado Alejandro Romualdo, Francisco Bendezú, Carlos Germán Belli; y poemas de Javier Heraud, César Calvo, Antonio Cisneros, Rodolfo Hinostroza, Luís Hernández, Hernando Núñez, Julio Nelson, Juan Ojeda, Juan Cristóbal, así como varios poemas del poeta chileno Jorge Teillier, a quien conocí en Concepción, Chile, en un encuentro de escritores en 1964. Sólo pudimos editar ocho números, que, para nuestro contentamiento, siempre se agotaban. El No. 9 se quedó en el horno, mejor dicho en el mimeógrafo, porque en 1967 tuve que viajar intempestivamente. Cuando regresé ya los primeros entusiasmos se habían diluido, además, cada uno de nosotros ya optaba por una vida fuera de la Universidad. Hasta la fecha cultivamos la amistad, de rato en rato nos reunimos, como unos viejitos jubilados, y nos vamos en busca de nuestra edad de piélago, y terminamos levantando nuestros vasos en salud de las pielagarias que en el mundo han sido.

-¿Cómo funcionaban ustedes en la revista?

-Piélago fue un grupo de amigos que más que elaborar documentos, manifiestos incendiarios, comunicados, etc, hizo poesía, difundió poesía. Recuerdo ahora que todos los miércoles organizábamos recitales, conversatorios sobre poesía; invitábamos a los poetas y ellos asistían y discutíamos de lo lindo. Algunos buenos amigos ilustraban y diagramaban nuestras páginas: Yando Ríos, Hermógenes Janampa Vallejo, Francisco Izquierdo López, Félix Nakamura, incluso el mismo Juan Ojeda.

-Has sido también uno de los principales animadores de algunas publicaciones de poesía vinculada a la llamada generación del 60, por ejemplo Hipócrita lector. ¿Cómo nació la idea de esta revista y cómo fue recibida?

-Editar Hipócrita lector con Martos, Burgos y Garayar ha sido una aventura reconfortante, placentera. Nuestra revista fue el resultado de una verdadera Unión Libre. Creo que el nombre de la revista fue todo un acierto. Surgió después de varias rondas de pisco sour preparado diligentemente por Garayar. Elqui Burgos, aprovechándose de esa ¿rara? virtud de no beber y haciéndose como el que buscaba piedrecitas en la playa de Pacasmayo, insistía en que nuestra revista se llamase Malinka en homenaje a una muchacha. Mientras tanto, Carlos Garayar trataba de convencernos a mí, a Marco, a Lorenzo Osores, sirviéndonos sendos tragos para que la revista llevara como lema: El corazón es un cazador solitario, en memoria, es de suponer, de alguna escaramuza amorosa sin fortuna. Felizmente, Marco lo convenció con un argumento irrebatible: "es muy largo para una revista de poesía". Los editoriales de Hipócrita lector, tan breves como rotundos, causaron sensación en su época. Decíamos bastante con poquísimas palabras. Creo que los lectores, hipócritas o no, se identificaron rápidamente con nuestros editoriales breves, juguetones y corrosivos, porque estaban cansados, agotados de tanto manifiesto fatuo, tanta proclama insincera, tantas malas intenciones. Nuestro deseo era publicar poesía; pero poesía de la buena. Además, queríamos que fuese hermosa gráficamente. Creo que lo logramos porque contamos con el apoyo y la colaboración y el talento de Lorenzo Osores, José Tang, Teresa Kameya, Elda Di Malio, Retti Laura; contamos, también, con la colaboración de dos pintores excepcionales: Tilsa Tsuchiya y Víctor Humareda.

-¿Cuál era el propósito esencial que los animaba a todos ustedes y cómo ves tú ahora esta experiencia?

-Desde agosto del 72 hasta diciembre del 76, tuvimos la oportunidad de dar a conocer en Lima poemas de Retamar, Lihn, Teillier, Efraín Huerta, Thelma Nava, Elvio Romero, Cos Causse -a quien más de un comentarista dominical confundió con alguna superchería de nuestra parte-, Alejandro Aura, Francisco Garzón Céspedes, Gonzalo Millán, y difundimos nuevas versiones de poemas de Attila Jossef, Essenin y Brecht. Nuestra revista no sólo publicaba a los del 60, difundimos también la poesía de José Watanabe, Balo Sánchez León, y los más nuevos en ese entonces: Málaga, José Rosas, Roncal, Sánchez Hemani, Carmona, Degregori, Mora, Castillo, Santiváñez; así como también a voces injustamente relegadas: Víctor Mazzi y Leoncio Bueno. Nuestro propósito esencial fue publicar lo mejor que se estaba escribiendo en aquellos días. No hubo en nosotros ninguna mezquindad. Siempre nos animó un espíritu solidario, un deseo de compartir, de caminar juntos. Queríamos que Hipócrita lector fuese un lugar de encuentro, así como también un punto de partida. Deseábamos que nuestra revista fomentara la creación poética, la producción gráfica en nuestro país. Han pasado algunos años ya de esa aventura, y al releer Hipócrita lector creemos que de nada podemos arrepentimos. Aunque tal vez sí: no haber luchado más para que no muriese, para que no nos doblegara la falta de recursos económicos. A pesar del tiempo transcurrido, los poemas que publicamos mantienen su frescura, su luz interior. No han perdido su hondura lírica, menos aún la intensidad de su verdad poética.

-Tienes publicados muchos poemas sueltos y algunas plaquetas, pero según mi conocimiento un solo libro: Aguardiente. ¿A qué se debe esta parquedad? Por esta razón para mí ha sido muy difícil acceder a tu poesía.

-Si bien es cierto que, a la fecha, tengo tan solo un libro publicado (Aguardiente, primera edición en La Habana, y la segunda en Lima, ambas ya agotadas), pocas, poquísimas personas saben que en estos años he venido escribiendo con cierta regularidad. Y es cierto también que tengo tiempos de sequía, épocas de largos silencios, una suerte de bloqueo. Y no debo ocultarte que soy inconstante (en cuanto a la escritura, se entiende), además no tengo horas fijas para escribir. Por otro lado, siempre pensé que no debería correr, que debería mantener mi ritmo propio y no caminar con el ritmo editorial de otros. Además, nada ni nadie me asegura que publicando más libros voy a ser mejor (más conocido tal vez, pero eso realmente me tiene sin cuidado). Ahora, por ejemplo, cada vez más me gana la idea de ser poeta de un solo libro, de un solo gran libro, además, como tú sabes, en la historia universal de la poesía, hay precedentes notables, casi diría envidiables. Estoy en tratos para una tercera edición de Aguardiente y por cierto que en esta oportunidad vendrá más enriquecida, con nuevas secciones como "Huirahuira, Escorzonera", "A Silvia, de nuevo", "19 de Julio" donde canto al Paro Nacional del 77 en nuestro país, al triunfo de la revolución sandinista en Nicaragua. Pienso, pues, o si quieres, sueño, con que mi Aguardiente es un libro que debe de crecer, en todos los sentidos.

-En "Cantar de Hildebrando" escribes: "la luz de todo lo perdido nos envuelve/con el leve jazmín/de la nostalgia' / Sobre la dura corteza / de los años, buscamos / un amor, una palabra / amiga, la huella de los compañeros". ¿Qué significó para ti y tus compañeros la revolución cubana?

-Podría decirte que la revolución cubana significó para mí, para quienes como yo entrábamos o salíamos de la adolescencia, una posibilidad, una alternativa, una luz en la oscuridad, un camino a seguir, una manera de cambiar este sistema oprobioso, una utopía por concretar en nuestro propio país. La gesta del pueblo cubano nos decía que sí, que la revolución en nuestro continente es posible, que nuestros pueblos pueden alcanzar la victoria, que el enemigo común no es tan poderoso como se cree, que hay que confiar en el pueblo, en nuestras propias fuerzas. Y la revolución cubana nos recordaba, como un desafío permanente, que el deber de un revolucionario es hacer la revolución. Asumimos, pues, la revolución cubana como una lección, como una enseñanza. Quiero decir una lección de unidad, de solidaridad, de consecuencia revolucionaria, de mística revolucionaria, de entrega generosa. Además la revolución cubana tenía, tiene, una aureola romántica para nosotros, una frescura que nos inspiraba confianza, una revolución que nos conmovía, que nos deslumbraba, que nos reafirmaba en nuestros ideales socialistas. Todo esto, imagínate, frente a la politiquería a la que nos querían acostumbrar, frente a las inconsecuencias y mezquindades que veíamos en nuestro medio, frente a la charlatanería barata y sin sentido, a "los revolucionarios de café" o a los ratones de biblioteca que se pasaban la vida en los patios de San Marcos citando, sin agotarse nunca, cientos de citas de los clásicos del marxismo. Frente a este panorama desolador, frente a los apetitos personalistas, al divisionismo, etc., nos alineamos del lado del pragmatismo de la revolución cubana, entendimos la praxis como acción, y acción ya, aquí y ahora, así decíamos, en ese tiempo, bien que lo recuerdo. Pero la miopía táctica o estratégica, cierto triunfalismo incluso de esos años, no creo que se lo deberíamos achacar a la revolución cubana. Eso me parece fácil. Eso no es honesto. La autocrítica exige honradez, limpieza en el pensamiento y en la acción. Y debo decirte, para concluir mi respuesta sobre este punto, que en las oportunidades que he viajado a Cuba, siempre encontré, y eso me reconforta, ese aire romántico, esa resolución, esa frescura, esos cambios de temperatura humana digamos, que, siguiendo el slogan de un viejo pisco peruano, podría decirte que la revolución cubana "levanta el espíritu y alegra el corazón".

-Todo esto ¿también lo encontraste en las guerrillas peruanas del 65? ¿Cómo ves tú el desarrollo de dicho movimiento insurreccional?

-Las guerrillas peruanas del 65. Cuánto deploramos que los principales protagonistas de la gesta del 65, tanto del MIR como del ELN, hayan caído en acción. Ellos nos hubiesen informado, y no otros, sobre los verdaderos acontecimientos en la sierra peruana. Salvo algún ensayo, algún testimonio sobre los hechos, todo lo demás es, como diría un amigo, "purita literatura". Creo que ha habido una especie de guerrilla editorial oportunista, una suerte de conjura para distorsionar los verdaderos hechos, una calumnia contra la verdad histórica. Fuera del movimiento insurreccional, me parece que es fácil caer en la alabanza o en la diatriba, en las recomendaciones, en que esto debió ser así o asá, o ya ven: no me hicieron caso, en fin, tantas cosas que se leen o se escuchan en torno a la lucha armada en nuestro país. Al comenzar la década del 60, tuve la fortuna de conocer a Juan Pablo Chang Navarro. A él, a su presencia imborrable, le he dedicado mi libro de poemas. Con Juan Pablo -y por razones de estudios con su hermano menor, Marino, quien, finalizando los años 60, desapareció en las fronteras de Guatemala y El Salvador, cuando estaba de regreso a Lima después de estudiar varios años en Europa y en Cuba- mi amistad fue muy intensa. Y esta amistad creció más aún si cabe cuando él se enteró de que yo era sobrino de un dirigente aprista con quien Juan Pablo había dirigido a la Juventud Aprista Peruana en la revuelta del 48.

-Justamente, tú fuiste compañero y amigo de Juan Pablo Chang, ¿podrías darme tu testimonio personal sobre él?

-Juan Pablo era mucho mayor que yo, pero era tanta su generosidad, su jovialidad, que hacía que lo tratara de igual a igual. Yo sabía por cierto lo que él representaba para la izquierda peruana, para el movimiento revolucionario, primero en el FIR -cuando era un frente no dominado por los trotskistas, e íbamos Marino y yo y otros compañeros "cachimbos" de San Marcos, a vender, a distribuir Revolución Peruana a la avenida Argentina, a la plaza Dos de Mayo, a La Parada, etc.- y luego en el ELN. Sabía del gran respeto que inspiraba su palabra, pero era un respeto que no inspiraba temor; Juan Pablo inspiraba respeto, confianza, seguridad, alegría de vivir. Y su modestia, su comportamiento sincero y esa eterna sonrisa llena de bondad y dulzura que iluminaba su rostro hacían de él un amigo cercano, un compañero incanjeable, un dirigente revolucionario nada esquemático, nada rígido, nada sectario. Cuanto abusaron, abusamos -lo confieso, ahora- de su integridad, de la confianza que depositaba, sin reserva alguna, en todos nosotros. Juan Pablo no sólo sabía convencer, sobre todo sabía escuchar. Qué diferencia con aquellos que todo lo sabían, todo lo habían leído, todo lo habían hecho. Con su palabra y sus actos cotidianos siempre en silencio, sin hacer alardes ni aspavientos, Juan Pablo enseñaba. Por su actitud Juan Pablo daba el ejemplo. .

-Mártir de la revolución, parece que Juan Pablo Chang se ha convertido en un verdadero mito. ¿Cómo ves tú personalmente su acción?

-Creo que Juan Pablo es el símbolo más diáfano de toda una promoción de revolucionarios peruanos, el ejemplo de una forma de trabajo revolucionario, el ejercicio de una metodología determinada, así como el paradigma de valor, de entrega generosa. Juan Pablo pasó casi toda su vida combatiendo, luchando infatigablemente, tanto en la legalidad como en la ilegalidad, en la más rigurosa clandestinidad. Las tareas revolucionarias que se dan en el colegio, en la universidad, en los gremios sindicales, en la militancia y conducción partidaria las conoció Juan Pablo. El agotó todos los recursos legales, recurrió a las marchas, a los mítines, a la elaboración de folletos, a las escuelas de preparación revolucionaria, a la edición de periódicos de izquierda, a la organización de las bases, a las huelgas de hambre (hizo una de 30 días), y conoció la cárcel desde los 17 años, estuvo en el Frontón, en El Sepa, en la Carceleta de Seguridad del Estado, en el Sexto, ¿dónde no estuvo preso?, y supo del destierro en más de una oportunidad. Todo esto lo vivió Juan Pablo, y cuando tú te acercabas a él encontrabas una sonrisa limpia, llena de luz. Luego de sufrir los avatares antes señalados, Juan Pablo, él mismo lo decía, comprendió que en el Perú se debería de luchar de otro modo, en una palabra: la lucha armada. Creo, pues, que con Juan Pablo se cierra una etapa y se abre otra en el Perú. Juan Pablo llegó a la etapa de la lucha armada, al ELN no por desesperación, no por prisas vanas, llegó luego de un examen minucioso de nuestra realidad social. Y llegó para caer y levantarse, volver a caer y volver a levantarse.

-¿Cómo fue tu trato personal con él?

-Con Juan Pablo podíamos hablar de poesía, de música, de pintura, de platos favoritos, hasta de dulces icuántas veces, aprisa y bien camuflado, él me invitaba a ir a la tienda de dulces chinos, allá por el Mercado Central. Y hablar de muchachas: con qué delicadeza, con que finura, con qué amor me hablaba de una muchacha colombiana. En más de una ocasión, alentado por él, le enseñé mis poemas. Y él hacía un alto en sus tareas, aún no sé cómo es que a él le alcanzaba el tiempo, y caminando por los Barrios Altos, por Barranco, o mientras esperaba a alguien, me hacía sugerencias, analizaba los poemas, los criticaba, siempre sin procurar herirme. Sé que lo han dicho ya algunas personas, pero yo también quiero decirlo, y decirlo en esta primera oportunidad que hablo sobre él: quiero decir que nuestro país no sólo perdió a un valioso combatiente cuando cayó Juan Pablo junto al Comandante Guevara, en Bolivia, quiero decir que el Perú, que nuestros pueblos perdieron a un hombre en el buen sentido de la palabra bueno, como diría Antonio Machado, poeta cuya lectura compartíamos. No quiero llenar mis palabras de impotencia, de rabia o de tristeza. Bien sé que eso no le agradaría a Fran. . quiero decir a Juan Pablo. Y sé también que el Perú requiere de cambios sociales, de transformaciones urgentes. Sé que la gesta del 65, que, como te dije hace un momento, cerraba una etapa, también abre otra, acaso más dolorosa, más cruenta de lo que podríamos haber imaginado. La revolución en el Perú se está gestando, a todo nivel, en todos los planos. Es una tarea que nos compromete a todos. Incluso, como dice Silvia Rodríguez en una de sus canciones más bellas, en esta tarea impostergable están, siempre estarán "los muertos por mi felicidad".

-La poesía de Javier Heraud y de Edgardo Tello , dos poetas peruanos que tomaron las armas y murieron en la lucha por la liberación nacional, ha sido recogida por ti. Tú preparaste así mismo las respectivas ediciones de los libros. ¿Tuviste algún vínculo personal con ellos también?

-A Javier Heraud lo conocí cuando ya había publicado El río y El viaje. Sólo hablé dos veces con él: en el Patio de Letras de San Marcos, con ocasión de una conferencia del poeta español Jorge Guillén, y en El Blanco, un cafetín de la calle Azángaro, a propósito del FER de San Marcos. En honor a la verdad no puedo decir, nunca lo he dicho, que fui su amigo. En cambio, a Edgardo Tello Loayza sí lo vi varias veces, sobre todo cuando regresó a Lima, después de estar en Cuba y en Bolivia, al año casi de la muerte de Heraud en Puerto Maldonado. De rato en rato, Tello se dejaba ver en la Ciudad Universitaria de San Marcos, incluso andan por allí unas fotos donde está él y otros amigos, en lo que era el Bosquecillo de Letras. A Tello lo vi hasta que un día le tocó viajar, internarse en las sierras de Apurímac y Ayacucho, y reagruparse con el destacamento guerrillero del Ejército de Liberación Nacional.

-¿En qué condiciones se hizo la edición de sus libros de poesía?

-Sobre mi participación en la edición de sus libros, puedo decirte lo siguiente: en los primeros meses del 66, cuando Juan Pablo Chang regresa a Lima luego de asistir, presidiendo la delegación peruana, a la Primera Conferencia Tricontinental de los Pueblos de América Latina, Asia y África, que se llevó a cabo en Manila -que es así como llamábamos a La Habana-, conversando con él me doy cuenta rápidamente que tiene muchísimo trabajo por delante. Y es que andaba en todos los preparativos para reiniciar la lucha guerrillera aquí, en la sierra, y más adelante en Bolivia. Una mañana, muy de temprano, con la mejor de sus sonrisas Juan Pablo me dice: "si tuviera más tiempo del que dispongo, emprendería la tarea de difundir la poesía de Heraud, de Tello, de Lucho Zapata, de Guillermo Mercado" y bueno, ese mismo año, en diciembre, edité los poemas de Tello que se habían rescatado del campamento donde estuvo. La edición venía con un prólogo escrito por Héctor Béjar, en ese entonces preso. Aquella primera edición con el título de Poemas, tuvo lamentablemente varios errores. Supe, después, que gran parte de la edición había caído en manos de la policía, cuando allanaron una casa de seguridad y tomaron preso y desaparecieron a Fortunato Sánchez, un estudiante arequipeño conocido como "Vigo". En 1972, ya con el título de Las puertas de la esperanza, volvimos a editar la poesía de Tello, esta vez sin errores y con poemas recogidos en La Paz y en La Habana. A la fecha, tengo ya lista la edición de lo que podría ser: Obras Completas, de Edgardo Tello Loayza, una edición que incluye poemas, cuentos, cartas, mensajes, un breve ensayo sobre Javier Heraud y abundante material fotográfico, incluso fotografías de poemas de puño y letra de Edgardo. En 1973, al conmemorarse el décimo aniversario de la muerte de Heraud, publiqué las Poesías Completas; antes, en 1967, tuve a mi cargo la edición de Ensayo a dos voces, un poema que escribieran al alimón Heraud y Calvo. Ya estoy trabajando una nueva edición, en colaboración con Cecilia Heraud, hermana de Javier. En estos años se han podido ubicar algunos poemas que se daban como perdidos. Se han encontrado, por ejemplo: "Oda a Pablo Neruda", "A Rafael Alberti" y otros que aún están inéditos. Recogeremos, además, aquellos que se han ido publicando en estos últimos once años. Esperamos hacer, pues, y esta vez en colaboración con Cecilia, una buena edición crítica de la obra poética de Javier Heraud. Por otro lado: ¿cómo no difundir la poesía de Heraud y de Tello, paradigmas de alta poesía, de humanismo ejemplar?

-¿Cómo haces para armonizar tu trabajo como promotor cultural, tu labor de docencia universitaria, tu participación en los organismos de solidaridad y defensa de los Derechos Humanos con tu práctica poética?

-Hay tareas urgentes que reclaman nuestra participación. Desde la solidaridad con las luchas de los pueblos de Centroamérica por ejemplo, hasta la defensa cerrada de los más elementales Derechos Humanos que impunemente se violan en nuestro país. En países como los nuestros la solidaridad es un deber ineludible. Nuestra adhesión plena a las causas populares, exige una praxis, una conducta social. Múltiples tareas hay que cumplir sin paternalismo, deponiendo cualquier interés personal (si lo hubiera), con una vocación democrática, con una clara intención unitaria. Y las tareas que asumo procuro cumplirlas con la mayor responsabilidad, sin descuidar", en ningún momento, la calidad que reclama el trabajo intelectual, la cátedra universitaria, la creación poética. En cuanto al fomento, al auspicio, a la organización de recitales de poesía, de conferencias sobre la realidad nacional e internacional, al apoyo que brindamos a los concursos literarios y a la edición de revistas culturales, nos esforzamos sobre manera para que todo lo que he reseñado se dé, se cristalice porque, obviamente, las luchas también se dan en el plano cultural. Nuestras luchas son también por una cultura nacional, por una nueva sociedad donde resplandezcan las excelencias culturales de nuestros pueblos. Estas actividades, pues, estas experiencias enriquecen mi vida, amplían mi universo personal, por tanto mi palabra, mi poesía.

-Es decir que para ti estas tareas, en realidad, coinciden, ¿no es cierto?

-Algunas veces. Por ejemplo, desde hace algunos años impulso el estudio sistemático de las literaturas orales en la Universidad de San Marcos, la investigación literaria en el campo, esto es, ir a las comunidades campesinas a rescatar, preservar y difundir la tradición oral de nuestros pueblos, trabajar sobre la mitología andina desde la especificidad de la literatura. Y últimamente he estado laborando en ese sentido en la comunidad campesina de San Pedro de Casta, en Huarochirí. Al tiempo que llevamos a cabo nuestra investigación literaria, nos abocamos al desarrollo comunal, a la organización de los comuneros, al trabajo artístico con los niños de la comunidad. En 1981, en una Asamblea del pueblo, me nombraron asesor de la comunidad y allí, mira tú, en Casta, se ha llevado a cabo el Segundo Consejo Nacional de la Confederación Campesina del Perú, motivo que dio lugar para que ocho comunidades campesinas del valle de Santa Eulalia se afiliaran a la CCP, y se inició el trabajo con la finalidad de levantar la Federación Campesina del Valle de Santa Eulalia. Además, he tenido el honor de asistir al VI Congreso Xacional de la CCP como delegado pleno, con voz y voto, integrando la delegación de la comunidad campesina de San Pedro de Casta. Y en Casta, he escrito varios poemas, algunas canciones. Próximamente en la revista Tierradentro, aparecerán unos poemas bajo el título de "Huirahuira, escorzonera", dos hierbas típicas del pueblo, poemas donde intento dar una visión poética de la extirpación de idolatrías en la zona de Huarochirí, de la extraordinaria resistencia cultural de esos pueblos, de creencias mágico-religiosas y, claro, presidiéndolo todo el amor, siempre el amor. Como ves, y quiero decirlo con la mayor humildad, "nada de lo que es humano me es ajeno". Más aún cuando se trata de luchar por la vigencia irrestricta de la justicia, de la libertad, de la belleza. Nuestras luchas, como nos enseña Mariátegui, son por el pan y por la belleza. Allí donde se luche, por estas causas sagradas, allí estoy, allí estaré.

-En el poema titulado "Ajedrez" dices: “Y no entraré en contradicción: / compartiré mi júbilo /nunca /el tablero / con todos los peones del mundo". ¿Hay aquí sólo la "impronta lúdica" de la que habla Alberto Escobar o también una intención ideológica?

-Sin duda alguna hay varios poemas míos en los que se descubre fácilmente la intención lúdica. Me fascina el juego (el fuego) con las palabras. No como un ejercicio vano, sino como un rito, como un arreglo de cuentas con las palabras, con la finalidad, acaso de devolverles el brillo que un día tuvieron, o para darles mayor fuerza expresiva, incluso, diría para desenmascararlas, para lavarles la cara de tanta enajenación, de tanto mal trato, de tanto comercio vil, de tanta usura que ellas han padecido. "Ajedrez", "Danza de la mujer ebria" y otros poemas nacieron en el Taller de Poesía de San Marcos. Estos poemas se dieron a conocer en Hipócrita lector, junto a los poemas que sobre los mismos temas escribieron Martos, Burgos, Garayar y otros amigos. Por otro lado, si tan sólo revisáramos la poesía escrita en este siglo en el Perú, veríamos que gran parte de la producción poética, mejor dicho, gran parte de los poemas tienen un sentido trágico, dramático, y hasta tristísimo. En ese sentido pareciera monocorde la poesía escrita en nuestro país, poesía escrita en un solo registro. Aunque, claro ya hay algunos poetas que han intentado un nuevo camino, un nuevo derrotero: escribir, con cierta audacia, con cierto aire de irreverencia, con una voluntad desmitificadora, con más frescura. Creo que la poesía peruana debería tener más luz, más color. Creo que la poesía peruana debería dejar de ser un callejón oscuro, un laberinto sofisticado, un juego de espejos apagados.

-Ya que aceptas que hay un aspecto lúdico en tu poesía, ¿cuál consideras tú que es el origen de este ludismo?

-En primer lugar, un cierto distanciamiento con el tema tratado; un rechazo a lo sombrío; buscar resonancias inéditas en las palabras; darle más riqueza connotativa al poema; abrir un espacio insólito, inesperado, para que la poesía resplandezca, para que fluya con la mayor naturalidad (y eso nos asombre y nos asome a nosotros mismos). Por otra parte, en mi caso creo haber aprendido desde niño la forma cómo juegan con el lenguaje los campesinos en el valle del Mantaro y ahora en Huarochirí y otros lugares de nuestras serranías. Y no está demás recordar aquello que ya advertía José María Arguedas, en relación a la supuesta "tristeza eterna" del hombre andino, esa postal malévola que nos vendieron siempre del campesino peruano. No te voy a decir, absurdo fuera como dice el vals, que el hombre andino se pasa la vida riendo, menos de que tiene razones para hacerlo. Ellos, qué duda cabe, ríen intensamente, juegan cuando hay ocasión para hacerlo. Y su risa es como el sol, como la luz. Soy testigo.

-Este "juego poético" ¿tiene que ver también con la existencia misteriosa de algunos poetas peruanos que más de un ojo zahorí considera que son tus sosías? Por ejemplo Diego López quien publicaba incesantemente en Hipócrita lector o el poeta nisei Rafael Yamasato, dado ya por muerto, que ganó un premio literario y ha publicado un libro, Estambre. 

-Alentar la publicación, la difusión de aquellos que inician su vida literaria a través de Piélago, de Fabla, de Hipócrita lector, del Taller de Poesía de San Marcos, y últimamente en las revistas Puente y Tierradentro, es decir, revistas que dirigía o co-dirigía, ha dado lugar a muchas sospechas, a diversas conjeturas. No sé bien cómo ni cuándo nació, para mi sorpresa, ese infundio, amable infundio digamos, de que López era un poeta inventado por mí. Cuando lo supe, no le di importancia, lo tomé como una perla más de la maledicencia limeña. Diego López existe, sin duda alguna. Pero hace mucho tiempo que no tengo noticias de él. Supe, hace mucho rato, que anduvo por Valparaíso y por La Habana vieja. Ahora no sé cuál es su paradero, su cantar. Al igual que a López, y todo porque en Hipócrita lector publicamos, en más de una ocasión, poemas de mi amigo Jesús Cos Causse, desconocido en ese entonces, en nuestro medio y acaso también por la rareza de su nombre, con la mayor irresponsabilidad más de un comentarista dominical de nuestra literatura me atribuyó la paternidad tanto del nombre como de los poemas del notable poeta cubano, quien es autor de varios libros, incluso algunos de ellos premiados en certámenes nacionales y extranjeros. Por otro lado, ya que de López se trata, puedo decirte que yo también celebro sus poemas, sus posters. Me parece que su vena poética continúa y enriquece aquella corriente cáustica, vitalísima, corrosiva de Brecht, de Roque Dalton, de Efraín Huerta, de Parra. Aún me acuerdo de sus "Epigarfios", de ese memorable y rotundo y popular  "Cantar de Geta", que, en un solo verso lo dice todo: " iArriba Alianza!': Por la celebridad que en un tiempo alcanzó la poesía de López llegaron incluso a volantearla y a escribirla en las paredes (en las del INC, por ejemplo)-, me gustaría decirte que sí. Pero no.

-En tu libro Aguardiente, Premio Casa de Las Américas de Cuba hay un notable contrapunto entre lo literario académico y lo literario popular. ¿Ha sido intencional esto? ¿Qué propósito tiene?

-En mi libro Aguardiente, he procurado recrear un ámbito social de singular importancia para mí: el universo andino. Y dentro de este universo mi intención ha sido enraizarme con su historia, su tradición, su visión del mundo, con sus sentimientos más profundos y auténticos; es decir, recuperar mi identidad más íntima, o dicho de otra manera: hacer evidente aquellos valores culturales aparentemente invisibles, que acaso no están a flor de piel pero que sin duda me configuran, estructuran mi pensamiento- o me ponen alas para volar. Mi deseo mayor es ofrecer una visión del hombre andino y su contorno, más allá de cualquier visión estereotipada que unos y otros manipulan. Ahora bien, para dar una imagen real, auténtica, legítima de ese mundo, en toda su trágica grandeza, me parece lícito recurrir, cuando uno lo crea necesario a cualesquiera de las técnicas poética al uso, esto es, acceder a la escritura poética mediante recursos expresivos contemporáneos o a través de lo que tú llamas literario académico. Por otro lado, debo decirte, y sin rubor alguno, que he vuelto a las formas tradicionales de la poesía española, a la estructura de la canción popular, al uso del octosílabo por ejemplo, y he vuelto y volveré cuantas veces crea oportuno a estas formas tradicionales, siempre y cuando, claro está, que yo presienta que lograré mayor expresividad, más plasticidad en las imágenes, siempre que adivine que tal o cual técnica poética tradicional es la más adecuada para decir lo que siento más intensamente.

-¿Cuáles son, a tu modo de ver, las raíces de esta actitud tuya?

-Entre mis trabajos docentes en San Marcos tengo a mi cargo el curso de Introducción a la Literatura Contemporánea, hecho que me impone estar al tanto de los orígenes, la vida, pasión y milagros de las diversas escuelas de la vanguardia europea. Por otro lado, para graduarme en la universidad de profesor trabajé sobre El Romancero General Español, ejemplo notable de una poética de carácter popular. Y hay un hecho que siempre me ha llamado la atención, mira tú: conversando con algunos amigos sobre poesía, no entiendo por qué les llama la atención de que me guste la poesía surrealista, la poesía de Saint John-Perse, y cuando hablo con entusiasmo de la poesía de Moro, de Westphalen, de Oquendo, de Abril, me miran un poco como diciendo que va, no te creo. Pareciera que a uno lo quieren ningunear, como decía Arguedas. ¡Pero no! Con Martí aprendimos lo siguiente: "Injértese en nuestras repúblicas el mundo, pero que el tronco sea de nuestras repúblicas". Y cómo no tener presente el magisterio de Mariátegui, a través de El artista y la época, a través de la revista Amauta. 

-Es decir que la modernidad de tu escritura poética hunde sus raíces en lo más profundo de la tradición nacional que, en ese campo, existe en el Perú, esto es: lo andino.

La modernidad de mi escritura, si acaso se trata de eso, no entra en contradicción con mis temas andinos, que por otro lado, son temas vigentes, contemporáneos. Yo no voy al universo andino con intenciones arqueológicas, pasatistas. Yo voy a recoger lo más vivo, lo más palpitante, aquello que nos subleva, aquello que nos llena de fervor, aquello por lo cual bien vale arriesgarlo todo. Ahora, por ejemplo, estoy dándole los últimos toques a un conjunto de poemas. Y estos poemas tienen una matriz popular: el yaraví. Los he recogido bajo el título de A Silvia, de nuevo y es un homenaje a Melgar, y es también un deseo de continuar una tradición popular. Pero el mejor homenaje a Melgar, en este caso, no es repetirlo, es enriquecer el yaraví, dándole contemporaneidad en cuanto a la escritura, sin estropear ni tergiversar su hondo y hermoso sentido original.

-Algunos de tus poemas se han convertido en canciones o quizá lo fueron desde un comienzo. ¿Cómo nació esta experiencia?

-Hace un rato te había dicho que yo me dediqué a la poesía cuando me percaté de que no iba a conmover o a deslumbrar el corazón de las muchachas como integrante de una banda típica en los Andes, y que como consuelo me había resignado a escribir la "letra" de las canciones. Por otro lado, mi memoria no me ayuda a conservar la letra de las canciones que me gustan., y como no puedo caminar por todas partes con mi cancionero en la mano, me olvido totalmente de la letra original y hago mi versión. Así fue como, con melodías prestadas o mejor dicho usurpadas, inicié esta experiencia. Ya en San Marcos, conocí a una mujer realmente excepcional, a una compañera sin par: Rosa Alarco, con quien compartí tareas de solidaridad con Cuba, con Vietnam, con Chile, Bolivia, Nicaragua, así como la defensa de los Derechos Humanos, en nuestro país. Su afán noble por conocer, difundir la música y danza andinas coincidía con mis propósitos. La pasión y el fervor y el respeto con que se acercaba al pueblo, a sus excelencias culturales, eran admirables. Creo haber seguido atentamente sus lecciones. En más de una ocasión viajamos juntos a comunidades campesinas para estudiar y participar en las fiestas tradicionales de nuestros pueblos. Rosa Alarco me dio algunas pautas para escribir canciones. Mucho me honra decir que ella ha musicalizado la primera parte de mi libro, los poemas recogidos bajo el título "Quipus". Estas partituras hoy se encuentran en la Biblioteca Nacional.

-¿Y ahora sigues trabajando en esta dirección?

-En estos últimos años, Emilio Flores, Director del Grupo de Música Popular "Jaylli", les ha puesto música a varios poemas míos. Ahora estamos trabajando a partir de melodías hechas por él, a mí me corresponde escribir la letra de la canción. Lo curioso de todo esto es que yo no toco ni la puerta. Pero ya ves, se dan casos en la mejor familia. Con Richar Villalón, quién canta mis canciones, hemos iniciado un trabajo de alguna manera singular en nuestro medio: estructurar un recital de canciones y poemas míos y suyos. Y a partir de este año, Susana Baca también cantará algunas canciones mías, la primera es un vals: "Para que tú me nombres", cuya versión para piano pertenece a Rosa Alarco. Y recientemente he conversado con Kike Pinto, del Grupo Tacklla, para musicalizar algunos textos míos. Creo, pues, que la poesía debemos difundirla por todos los medios posibles. Frente a la hostilidad del sistema, no basta el libro; hay que hacer canciones, afiches, postales, lecturas públicas. La poesía tiene que llegar al pueblo. Ser el pueblo mismo. Y en esa tarea estamos.

-¿Qué estás escribiendo actualmente? ¿Cuál es tu proyecto literario más ambicioso?

-A partir de mi interés por llevar a cabo un estudio sistemático de la tradición oral, de la mitología andina, vuelvo, ahora, con más constancia al campo. Y sinceramente creo haber enriquecido no sólo mi visión del mundo sino que también me ha permitido afinar un método de trabajo que me haga más accesible el universo ideológico andino, las lecturas que en estos años hice de Malinowski, Godelier, Eric Wolf, Lévi-Strauss, Pierre Duviols, así como las edificantes relecturas de Fanon, de nuestro Emilio Choy, del mismo Arguedas. La literatura antropológica me ha hecho abrir más los ojos aún, para entender en toda su exaltante dimensión la compleja realidad social en la que estamos inmersos. Y si actualmente estoy escribiendo -escribiendo poco, por otro lado- poemas sueltos, sin ninguna organicidad o proyecto preconcebido, así como componiendo canciones -y ya no sólo de aire andino sino costeño, incluso baladas-, presiento que en cualquier momento, así lo espero por lo menos, podré plasmar en versos, podré cristalizar en una serie de poemas las vivencias, las dudas, las soledades que a ratos me corroen, las rabias, las furias, los amores y, esencialmente, la infinita alegría de vivir, de vivir queriendo ser parte, siendo parte ya de una historia que hay que volver a inventar, de un presente que hay que transformar, de un futuro que es nuestro, es decir, de nuestro pueblo. Pudiera ser que me demore mucho en escribir, porque a mí también me acosan fantasmas e incertidumbres; pudiera ser que en vez de escribir me salga espuma, como dice Vallejo; pero en lo más Íntimo de mí, en esa zona sagrada, en ese territorio libre, siento que alguien me dice, sobre todo en mis peores momentos, y con una voz que por cierto reconozco, "tienes que escribir porque sino te mueres" y sabes querido amigo, yo no quiero morir. Nuevas batallas me esperan, nuevas canciones, nuevos poemas.

 

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ

Μια συνέντευξη του ποιητή 

[Μετάφραση:Τάσος Πασαλής]

Ίσως ένα από τα πιο εμφανή επιτεύγματα της ποίησης του Χιλντεμπράντο Πέρεθ (Hildebrando Pérez) έγκειται στο γεγονός ότι, μέσω της ένωσης μεταξύ του ανθρώπου και του φυσικού περιβάλλοντος, ο ποιητής κατάφερε να δώσει αξία στα πιο ασήμαντα γεγονότα της συγκεκριμένης πραγματικότητας, σαν μια τυχαία σύλληψη, για παράδειγμα, που του χρησιμεύει ως θέμα για ένα λυτό ποίημα «Αντόνιο Παραγουάη» (Antonio Paraguay), που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Ίδρυμα των Αμερικών (Casa de las Américas). Ένα όμορφο και συγκινησιακό ποίημα συγκεντρωμένων τόνων του Βαγιέχο και του Εγουρεάν: «Αλλά ο κρατούμενος Αντόνιο Παραγουάη, δεν / σκέφτεται μόνο τη μητέρα του. Θυμάται / τη συντεχνιακή αγκαλιά των σπαρτών, / το φθαρμένο ξύλο του σπασμένου σχολείου του, / το φωσφορίζον καφέ του Μαντάρο. / (Αντόνιο Παραγουάη, περουβιανός, δεκαοχτώ / ετών, κόκκινος, ζωντανός, σακάτης, ουρανός / καθαρός, φοιτητής, σύντροφος) / Σ’ ένα κελί Ασφάλειας του Κράτους, / ο Αντόνιο Παραγουάη πεθαίνει όρθιος, / από Ε.Σ.Ε.Ε.Π (Sindicato Unitario de Trabajadores en la Educación del Perú (SUTEP)), από πατερίτσες, από περιστέρι».

Αυτή η στενή σχέση μεταξύ του ανθρώπου και του τοπίου υπάρχει επίσης στο Sol de Cuba (1979), μια πλακέτα φόρου τιμής στην κουβανική επανάσταση: «πάντα θα είναι αυτή η θάλασσα που μας θυμίζει ότι / εδώ, σ’ αυτήν την Παραλία, άλλοι άντρες / έπεσαν για να διατηρήσουν τη χαρά μας / ... / Πάντα θα είναι αυτή η θάλασσα που μας θυμίζει ότι / εδώ, κάτω απ’ αυτόν τον ουρανό, πληγωμένοι / όπως είμαστε, θα νικήσουμε», όπου η επανάσταση, όπως η φύση, μας παρουσιάζεται στη διάστασή της ως δημιουργός αρμονίας και, συνεπώς, ευτυχίας και πληρότητας για τον άνθρωπο.

Το συναισθηματικό φορτίο κι η ρυθμική ροή του στίχου, φτιαγμένος ταυτόχρονα από συνέχεια και ρήξεις, η πλούσια παλέτα εικόνων και μεταφορών, η λιτότητα των λέξεων των οποίων η εκφραστική δύναμη είναι ανανεωμένη από την παιγνιώδη πρόθεση που μερικές φορές τις στηρίζει και συμβάλλει στο να τους δώσει νέα ζωή, να τις ξαναδώσει εκείνη την αρχική λάμψη που είχαν στην προφορική παράδοση των Άνδεων, πλένοντάς τους το πρόσωπο τους, όπως ελπίζει ο ποιητής, από τόσο κατάχρηση, από τόση κακομεταχείριση, από τόσο ευτελές εμπόριο, από τόσο τοκογλυφία όπως έχουν υπομείνει, δημιουργούν μια ποιητική ατμόσφαιρα καλέσματος στην αγάπη και στην αδελφότητα σε κείνη τη μεγάλη γιορτή της παγκόσμιας ζωής όπου άνθρωπος και φύση μπαίνουν σε στενή συμβίωση.

Εάν η ποιητική φωνή του Hildebrando Pérez καταφέρνει να μετατραπεί σ’ ένα τραγούδι τόσο κοντινό σε διαμαρτυρία και πίστη στο μέλλον, είναι επειδή σ’ αυτήν ενώνονται με ολοκληρωμένο τρόπο το χιλιετές πνεύμα του κατοίκου των Άνδεων με την πολιτική και κοινωνική συνείδηση του σύγχρονου ανθρώπου, ο άνθρωπος του Βαγιέχο που αιμορραγεί κι υποφέρει, αλλά κι ο άνθρωπος της νέας εποχής των ανταρτών, ο επαναστατικός ποιητής κι ο επαναστατικός ποιητής που επαναστατεί ενάντια στην καθιερωμένη τάξη κι αγωνίζεται για έναν καλύτερο κόσμο. Κι αν το όνειρο του συγγραφέα του Aguardiente είναι «να είναι ποιητής ενός μόνο βιβλίου», όπως λέει, είναι επειδή γνωρίζει ότι εκείνο το βιβλίο είναι το ίδιο βιβλίο της ζωής και της συνεχούς διαδρομής της.

 

-Τι σε εντυπωσίασε περισσότερο κατά τη διάρκεια εκείνου του διαστήματος στην κοιλάδα του Μαντάρο (Mantaro);

 

-Όταν επιστρέφω στην παιδική μου ηλικία, ξαναβιώνω το μεγαλείο των πανηγυριών του χωριού, τον πολιτιστικό συγκρητισμό των γιορτών των πολιούχων, μέρες και νύχτες στις οποίες σαν μια ιερή ιεροτελεστία ρέει το ποτό σαν ένα φωτεινό ποτάμι, ένα ποτάμι που σηκώνει σύννεφο σκόνης, ένα ποτάμι που κάνει τους άνδρες περισσότερο άντρες, ένα ποτάμι που κατά τη στιγμή που σταματούν να ρέουν οι πληγές μας μάς κάνει να καμαρώνουμε, να χτυπάμε πάνω στη σκληρή γη, να απλώνουμε το χέρι ανοιχτό, μ’ όλη μας την καρδιά, όταν προσφέρεται, έτσι όπως κι ένα ποτάμι λιονταριών που μας κάνει να κλείνουμε τη γροθιά ενάντια στην αδικία, στο μίσος. Δεν θα μπορούσα να πω, λοιπόν, όπως ο καλός Βαλντελομάρ (Valdelomar), κι ακόμα κι αν ήθελα, «Η παιδική μου ηλικία που ήταν γλυκιά, γαλήνια, μελαγχολική και μοναχική». Η παιδική μου ηλικία ήταν ένας ίλιγγος ανεξίτηλων αισθήσεων, ένας ανεμοστρόβιλος πανηγυριών και σκληρών δουλειών στα χωράφια. Η παιδική μου είναι μια γιαγιά της οποίας τη γλυκύτητα δεν μπορώ να ξεχάσω, είναι μια φωνή που κουβαλάω μέσα μου, εκείνη τη φωνή που σήμερα ξανασυναντώ στις αγροτικές κοινότητες που μου τραγουδούν σε κέτσουα (quechua), στα ισπανικά, τραγούδια που σήμερα υποστηρίζουν τον λόγο μου , το είναι μου πάνω στη γη.

 

-Τι εντυπώσεις σου έδωσε το ταξίδι από την Ορκοτούνα (Orcotuna) στη Λίμα; Τι αισθήσεις είχες όταν έφυγες από το χωριό σου;

 

- Πριν να φτάσω στη Λίμα, έφτασα στην Κονσεπσιόν (Concepción), στη Χουανκάγιο (Huancayo), στη Χάουχα (Jauja): τι πόλεις, τι μεγάλες φαίνονταν σε σχέση με το χωριουδάκι μου, πόσα αυτοκίνητα, ανοιχτά καταστήματα και πόσο ήθελα να χαθώ εκεί, να περιφέρομαι άσκοπα. Για να φτάσω σε κείνες τις πόλεις, είχα ταξιδέψει με φορτηγό, με λεωφορείο και επίσης με γάιδαρο, με άλογο, και περισσότερες από μία φορές με τα πόδια. Ποιος ξέρει αν για όλα αυτά, στην αρχή, η Λίμα μου φάνηκε μια πόλη λίγο μεγαλύτερη απ’ αυτές που είχα ήδη γνωρίσει απ’ την καλή κι απ’ την ανάποδη. Πρέπει να σου πω ότι εγώ έφτασα στην πρωτεύουσα όταν ήμουν σχεδόν οκτώ χρονών. Μέχρι τότε, ήξερα ήδη τι είναι να περπατάω με το χέρι μου στην τσέπη, αισθάνοντας ανώτερα με το καφέ μου καπελάκι, αρκετά στη μόδα εκείνης της εποχής, δηλαδή, γυρτό από το ένα μάτι. Και πριν φτάσω στη Λίμα, με τα παιδιά της ηλικίας μου, στην Ορκοτούνα (Orcotuna), είχαμε αποδεχτεί την πρόκληση, μικρά τολμήματα στην τελική, να πηγαίνουμε στο νεκροταφείο τις νύχτες, να πηγαίνουμε στους θαμνότοπους, όπου λεγόταν ότι υπέφεραν. Πηγαίναμε ομαδικά στις γιορτές του Μίτο (Mito), της Σικάγια (Sicaya), του Αγίου Ιερώνυμου (San Jerónimo), και χαρούμενοι ακολουθούσαμε τις μπάντες της Ακόγια (Acolla), γη μουσικών, ω, πώς ηχούσαν, και τι να σου πω για τις ορχήστρες, καλά συντονισμένες, jazz-band το έλεγαν, παίζοντας την τσονγκινάδα (chonguinada), τα πασακάλια (pasacalles), τις μουλίθας (mulizas), τα ουάινος (huaynos). Και τις νύχτες, χωρίς να μας προσκαλεί κανένας, όπως οποιοσδήποτε θρασύς παρτάκιας, προσαρμοζόμασταν στις σερενάτες που τα μεγαλύτερα αγόρια, κιθάρα και μαντολίνο στο χέρι, τις πρόσφερναν στις wuamblas, στα νεαρά κορίτσια.

 

-Μετά από αυτήν τη ζωή που χαρακτηρίζεται από τον ρυθμό της φύσης, φαντάζομαι ότι η προσαρμογή σου στην πόλη της Λίμα θα ήταν αρκετά δύσκολη, σωστά;

 

-Η Lima ήταν, για μένα, περιέργως, ένα μέρος επανένωσης με τους δικούς μου, με τους στενότερους συγγενείς μου. Κι η Λίμα ήταν συνώνυμο χαράς, συνεχούς έκπληξης, πηγαιμών στο παλιό στάδιο του Χοσέ Ντίαθ (José Díaz), περιπάτων στην πλατεία Πλάθα Ιτάλια (Plaza Italia), λειτουργιών στη Σάντα Καταλίνα (Santa Catalina). Αλλά εν μέσω τόσης χαράς, πρέπει να σου ομολογήσω ότι άρχισα να νοιώθω νοσταλγία για όλα εκείνα που επίσης ένιωθα ως δικά μου: τον αέρα της Ορκοτούνα, τη συντροφιά της γιαγιάς μου, την όμορφη σπιταρόνα της, τους φίλους μου, τέλος πάντων μου έλειπε η γη των άγριων κεραυνών, η απαλή βοή του Μαντάρο. Μου κόστισε πολύ, μου κοστίζει ακόμα, να συνηθίσω στον ρυθμό της Λίμα, στα χρώματα της και στις μυρωδιές της, αλλά πιστε ότι έχω εισέλθει επιτέλους στην τροχιά της Λίμα. Και με τα χρόνια, κι όπως λέει ένα πολύ δημοφιλές ποίημα, με χτυπήματα έμαθα την οργή της ζωής στη Λίμα, να ζω χωρίς να μουτζουρώνω την ουσία μου. Έμαθα τις ιεροτελεστίες της, τις παγίδες της κι αφέθηκα να παρασυρθώ από τις γοητείες της, γιατί, χωρίς αμφιβολία, η Λίμα έχει πολλές γοητείες. Αλλά πρέπει επίσης να επισημάνω ότι εξαιρώ την οκνηρία της, την αλαζονεία της, τα «ναι αλλά όχι» της, αχ, Λίμα η απαίσια, η υποχονδριακή. Τώρα το πανόραμα έχει αλλάξει πολύ, κι αναρωτιέμαι αν ακόμη θα υπάρχουν κάποιοι που συνεχίζουν να τρώνε καλαμποκίσιο χυλό όπως και κάποι αθυρόστομοι Αν υπάρχει κάτι αξιομνημόνευτο σε μένα για τη μεγάλη πόλη, είναι το απόγευμα που γνώρισα τη θάλασσα, τις νότιες παραλίες. Από κείνη την ημερομηνία, από τότε που είδα τη θάλασσα, πιστεύω ότι είμαι άλλος χωρίς να παύσω να είμαι ο ίδιος. Με διαφορά ετών, γνώρισα το Βαλπαραΐσο (Valparaíso) και την Αβάνα. Περπατώντας κοντά σε κείνες τις θαλασσινές αύρες ανακουφίζει, φωτίζει.

 

- Το οικογενειακό περιβάλλον είχε κάποια σπουδαιότητα στην αφοσίωσή σου στην ποίηση;

 

- Όπως σου είπα προηγουμένως, νομίζω ότι ακούγοντας τη γιαγιά μου να τραγουδά όμορφα τραγούδια, τραγούδια μιας σπάνιας θλίψης, τόσο που στο τέλος του τραγουδιού είχε τα μάτια της γεμάτα δάκρυα, ή ακούγοντας τους ηλικιωμένους να διηγούνται συναρπαστικές ιστορίες, κάτι ξύπνησε μέσα μου, ίσως εκείνο που αποκαλούν επιθυμία, κλίση ή μοναξιά. Θυμάμαι ότι εγώ περίμενα ανυπόμονα τις νύχτες, τις ώρες ανάπαυσης στην Ορκοτούνα, γιατί ήταν οι στιγμές που η φαντασία μου πετούσε πίσω από τα ίχνη των φαντασμάτων, τυχάρπαστων, οραμάτων, ταφών από θησαυρούς τόσο στην αποικία όσο και στον πόλεμο με τη Χιλή, και τι να σου πω για τον διάλογο με τους νεκρούς, την ανάγνωση των φύλλων κόκας και τις mulizas και τα huaynos. Μέσα σε κείνο το σύστημα αναπαραστάσεων, συμβόλων και μαγικών-θρησκευτικών πεποιθήσεων, άκουγα, μάθαινα, ίσως το φύλαγα όλο για να το πω κάποια μέρα, για να το τραγουδήσω. Και στη Λίμα, παρά το γεγονός ότι οι γονείς μου δούλευαν σκληρά, πότε-πότε συναντιόντουσαν με άλλους συγγενείς και για να διηγούνται και να τραγουδούν. Τα χαρακτηριστικά του εξαιρετικά λαϊκού πολιτισμού τα συνέλεξα, χωρίς αμφιβολία, στην Ορκοτούνα και στη Λίμα, δίπλα στους στενότερους συγγενείς μου.

 

-Πότε και πώς αποφάσισες ακριβώς να γράψεις;

 

-Όταν ήμουν στο γυμνάσιο στο εθνικό σχολείο Αλφόνσο Ουγάρτε (Alfonso Ugarte), κάποιο απόγευμα συνειδητοποίησα, με βαθιά θλίψη, ότι δεν θα γινόμουν ποτέ ένα ευτυχισμένο μέλος της Μέγιστης Συμφωνίας της Ακόγια (Acolla). Αντιλήφθηκα ότι ποτέ δεν θα έπαιζα ένα μουσικό όργανο όπως οι θεοί, δηλαδή, όπως οι μουσικοί της Ακόγια. Για παρηγοριά μου θυμήθηκα ότι εγώ είχα μια συγκεκριμένη ικανότητα να βάζω «στίχους» στα τραγούδια. Και σχεδόν πυρετώδως άρχισα να γεμίζω το σχολικό μου τετράδιο με τραγούδια, ποιήματα, γράμματα που δεν έστειλα ποτέ. Σχεδόν τελειώνοντας το γυμνάσιο ανακάλυψα τους Αντόνιο Ματσάδο (Antonio Machado), Νταρίο (Darío), Μελγκάρ (Melgar), Εγουρέν (Eguren) και Βαγιέχο (Vallejo). Κι ενώ δεν τους κατάλαβα πλήρως, έμαθα τότε ότι ό,τι είχα διαπράξει στο φτωχό μου τετράδιο θα έπρεπε να το καταστρέψω. Κι έτσι ήταν. Κι αποφάσισα να γράψω πραγματικά, να γράψω εκείνο που με πνίγει, εκείνη την αίσθηση που μερικές φορές μου θόλωνε τα μάτια, εκείνη την ψευδαίσθηση που με έκανε να περπατώ αποφασιστικά. Και μπορώ να πω ότι και σε μένα, όπως σίγουρα σε πολλούς, πολλές φορές απλώς μου «έβγαινε αφρός». Αχ, αλλά τι χαρά όταν το ποίημα βγαίνει καθαρό, στρογγυλό, έντονο, λαμπρό.

 

-Πώς γεννήθηκε το περιοδικό Πιέλαγο (Piélago), εκείνη την έκδοση που τόσο θυμούνται μερικοί συγγραφείς που σπούδαζαν στο Πανεπιστήμιο του Σαν Μάρκος (San Marcos) στη Λίμα, τη δεκαετία του 1960 και της οποίας ήσουν ένας από τους ιδρυτές με μια ομάδα φίλων;

 

- Ξεκινήσαμε τις πανεπιστημιακές σπουδές μας το 1961, όταν το Σαν Μάρκος λειτουργούσε ακόμα στο Πανεπιστημιακό Πάρκο. Επισημαίνω αυτό το γεγονός για να σου πω ότι ακόμα βρίσκουμε την ατμόσφαιρα του Παλέρμο, έτσι όπως για να θυμόμαστε ότι με τους Juan Cristóbal, Juan Ojeda, Ricardo Ráez, Gregorio Martínez, Andrés Cloud, Hermógenes Janampa, Danilo Sánchez Lihón, Julio Nelson, César Cortez Mondragón, David Motta και τόσους άλλους φίλους συναντιόμασταν στην Τζαμάικα, την ακολουθούσαμε μέχρι να αποφύγουμε την αυγή στο Chinochino και περιμέναμε το μεσημέρι καθισμένοι στο El Pacharaco για να ξεκινήσουμε ξανά τη γύρα, μιλώντας πάντα για τα δράματα και την εναλλακτική λύση της χώρας μας, την ποίηση, τους αγαπημένους μας ποιητές, και πάνω απ’ όλα συζητώντας ποιοι, πραγματικά, ήταν οι γιοι του Pedro Páramo. Μία από κείνες τις νύχτες, γενναιόδωρα ποτισμένη, μας ήρθε να εκδώσουμε ένα περιοδικό. Αμέσως γεννήθηκε το Πιέλαγο, εκείνη «η έντυπη ψευδαίσθηση σε πολύγραφο» καθώς τη βάφτισε ένας φίλος ποιητής Ο Χουάν Οχέδα (Juan Ojeda) ήταν, καλά το θυμάμαι, ο πιο ενθουσιώδης «πιελαγάριος» (pielagario). Εκείνη την εποχή, ο Χουάν Κριστόμπαλ (Juan Cristóbal) και γω ήμασταν εκπρόσωποι φοιτητών για το Επαναστατικό Φοιτητικό Μέτωπο, και ως εκ τούτου είχαμε πρόσβαση στους πολυγράφους της Σχολής Γραμμάτων και Τεχνών και της Πανεπιστημιακής Ομοσπονδίας του Σαν Μάρκος. Γρήγορα εξασφαλίσαμε τα σχέδια, μερικές χιλιάδες χαρτί bulki, δύο ή τρία ποτηράκια μελανιού και σε δύο πρωινά, ενώ τραγουδούσαμε belachau belachau, στο στέκι του Ομοσπονδιακού Κέντρου Γραμμάτων και Τεχνών γεννήθηκε το Πιέλαγο και μαζί του, εμείς, οι «πιέλαγος».

 

«Τι ακριβώς σκοπεύατε με τη δημοσίευση εκείνου του λογοτεχνικού περιοδικού που ασχολιόταν ουσιαστικά με την ποίηση;

 

- Προσπαθήσαμε να εκδώσουμε καλή ποίηση. Στο Πιέλαγο θα μπορείς να βρεις ποιήματα, που εκείνη τη στιγμή δεν είχαν συλλεχθεί ακόμη σε βιβλία, των Jorge Eduardo Eielson, Pablo Guevara, Wáshington Delgado Alejandro Romualdo, Francisco Bendezú, Carlos Germán Belli• και ποιήματα των Javier Heraud, César Calvo, Antonio Cisneros, Rodolfo Hinostroza, Luís Hernández, Hernando Núñez, Julio Nelson, Juan Ojeda, Juan Cristóbal, καθώς και πολλά ποιήματα του χιλιανού ποιητή Jorge Teillier, τον οποίο γνώρισα στη Concepción της Χιλής, σε μια συνάντηση συγγραφέων το 1964. Μπορέσαμε μόνο να εκδώσουμε οκτώ τεύχη, τα οποία, προς ευχαρίστησή μας, πάντα εξαντλούνταν. Το νούμερο 9 έμεινε στον φούρνο, ή μάλλον στον πολύγραφο, γιατί το 1967 έπρεπε να ταξιδέψω πρόωρα. Όταν επέστρεψα, οι πρώτοι ενθουσιασμοί είχαν ήδη ξεθωριάσει, επιπλέον, ο καθένας από εμάς είχε ήδη επιλέξει μια ζωή έξω από το Πανεπιστήμιο. Μέχρι σήμερα διατηρούμε τη φιλία, πότε-πότε συναντιόμαστε, όπως κάποιοι ηλικιωμένοι συνταξιούχοι, και αναχωρούμε σε αναζήτηση της δικής μας ηλικίας του Πιέλαγο, και καταλήγουμε να σηκώνουμε τα ποτήρια μας στην υγεία των «πιελαγαριών» (pielagarias) που υπήρξαν στον κόσμο.

 

-Πώς λειτουργούσατε στο περιοδικό;

 

-Το Πιέλαγο ήταν μια ομάδα φίλων που, πέρα από την επεξεργασία εγγράφων, εμπρηστικών μανιφέστων, ανακοινώσεων κ.λ.π., έγραψε ποίηση, διέδωσε ποίηση. Θυμάμαι τώρα ότι τις Τετάρτες οργανώναμε ρεσιτάλ, ομιλίες για ποίηση• καλούσαμε τους ποιητές, παρευρίσκονταν και συζητούσαμε πολύ. Μερικοί καλοί φίλοι εικονογραφούσαν κι έκαναν διαγράμματα στις σελίδες μας: Yando Ríos, Hermógenes Janampa Vallejo, Francisco Izquierdo López, Félix Nakamura, ακόμη κι ο ίδιος ο Juan Ojeda.

 

- Ήσουν επίσης ένας από τους κύριους εμψυχωτές ορισμένων εκδόσεων ποίησης που συνδεδεμένη με τη λεγόμενη γενιά του 60, για παράδειγμα Υποκριτής αναγνώστης (Hipócrata lector). Πώς γεννήθηκε η ιδέα γι’ αυτό το περιοδικό και πώς την έλαβαν;

 

-Το να εκδίδεις τον Υποκριτή αναγνώστη με τους Martos, Burgos και Garayar ήταν μια ανακουφιστική, ευχάριστη περιπέτεια. Το περιοδικό μας ήταν το αποτέλεσμα μιας πραγματικής Ελεύθερης Ένωσης. Νομίζω ότι το όνομα του περιοδικού ήταν μια επιτυχία. Προέκυψε μετά από αρκετούς γύρους pisco sour (ξινό κοκτέιλ), επιμελώς φτιαγμένο από τον Garayar. Ο Elqui Burgos, εκμεταλλευόμενος αυτήν τη σπάνια; ιδιότητα ότι δεν πίνει και κάνοντας σαν και αυτόν που έψαχνε βότσαλα στην παραλία του Πακασμάγιο (Pacasmayo), επέμενε να ονομαστεί το περιοδικό μας Μαλίνκα (Malinka) ως φόρο τιμής σ’ ένα κορίτσι. Εντωμεταξύ, ο Carlos Garayar προσπαθούσε να μας πείσει, εμένα, τον Marco, τον Lorenzo Osores, σερβίροντάς μας ποτά για να έχει το περιοδικό ως σύνθημα: Η καρδιά είναι ένας μοναχικός κυνηγός, ως ανάμνηση, πιθανώς, κάποιας ερωτικής αψιμαχίας χωρίς τύχη. Ευτυχώς, ο Μάρκο τον έπεισε μ’ ένα αναμφισβήτητο επιχείρημα: «είναι πολύ μεγάλο γι’ ένα περιοδικό ποίησης». Τα κύρια άρθρα του Υποκριτή αναγνώστη, τόσο σύντομα όσο ηχηρά, προκάλεσαν αίσθηση στην εποχή τους. Λέγαμε αρκετά με πολύ λίγες λέξεις. Νομίζω ότι οι αναγνώστες, υποκριτές ή όχι, ταυτίζονταν γρήγορα με τα σύντομα, παιχνιδιάρικα και καυστικά άρθρα μας, επειδή ήταν κουρασμένοι, εξαντλημένοι από τόσα ανόητα μανιφέστα, τόσο ανειλικρινή διακήρυξη, τόσες κακές προθέσεις. Η επιθυμία μας ήταν να δημοσιεύσουμε ποίηση• αλλά καλή ποίηση. Επίσης, θέλαμε να είναι γραφικά όμορφη. Νομίζω ότι το πετύχαμε επειδή είχαμε την υποστήριξη και τη συνεργασία και το ταλέντο των Lorenzo Osores, José Tang, Teresa Kameya, Elda Di Malio, Retti Laura• είχαμε επίσης τη συνεργασία δύο εξαιρετικών ζωγράφων: Tilsa Tsuchiya και Víctor Humareda.

 

-Ποιος ήταν ο βασικός σκοπός που σας εμψύχωνε όλους σας και πώς βλέπεις τώρα αυτήν την εμπειρία;

 

- Από τον Αύγουστο του 72 μέχρι τον Δεκέμβρη του 76, είχαμε την ευκαιρία να διαδώσουμε ποιήματα των Retamar, Lihn, Teillier, Efraín Huerta, Thelma Nava, Elvio Romero, Cos Causse - τον οποίο περισσότερο από ένας κυριακάτικος σχολιαστής προβλημάτισε με κάποια απάτη από μέρους μας-, Alejandro Aura, Francisco Garzón Céspedes, Gonzalo Millán, και διαδώσαμε νέες εκδόσεις ποιημάτων των Attila Jossef, Essenin και Brecht. Το περιοδικό μας δημοσίευε όχι μόνο αυτούς της γενιάς του 60, αλλά διαδώσαμε επίσης την ποίηση των José Watanabe, Balo Sánchez León, και τους πιο νέους εκείνης της εποχής: Málaga, José Rosas, Roncal, Sánchez Hemani, Carmona, Degregori, Mora, Castillo, Santiváñez• καθώς και φωνές υποβιβασμένες άδικα: Víctor Mazzi και Leoncio Bueno. Ο βασικός μας σκοπός ήταν να δημοσιεύουμε τo καλύτερo που γραφόταν εκείνες τις μέρες. Δεν υπήρχε μέσα μας καμιά μικροπρέπεια. Μας ενθάρρυνε πάντα ένα πνεύμα αλληλεγγύης, μια επιθυμία να μοιραστούμε, να περπατήσουμε μαζί. Θέλαμε το Υποκριτής αναγνώστης να είναι ένας τόπος συνάντησης, καθώς κι ένα σημείο εκκίνησης. Θέλαμε το περιοδικό μας να προωθήσει την ποιητική δημιουργία, την παραγωγή γραφικών στη χώρα μας. Έχουν περάσει μερικά χρόνια από κείνην την περιπέτεια, και ξαναδιαβάζοντας τον Υποκριτή αναγνώστη πιστεύουμε ότι για τίποτα δεν μπορούμε να μετανιώσουμε. Αν και ίσως ναι: που δεν αγωνιστήκαμε περισσότερο για να μην πεθάνει, για να μη μας λυγίσει η έλλειψη οικονομικών πόρων. Παρά τον χρόνο που πέρασε, τα ποιήματα που δημοσιεύσαμε διατηρούν τη φρεσκάδα τους, το εσωτερικό τους φως. Δεν έχουν χάσει το λυρικό τους βάθος, λιγότερο ακόμη την ένταση της ποιητικής τους αλήθειας.

 

- Έχεις δημοσιεύσει πολλά σκόρπια ποιήματα και μερικές πλακέτες, αλλά απ’ όσο ξέρω μόνο ένα βιβλίο: Aguardiente. Πού οφείλεται αυτή η μετριοπάθεια; Γι’ αυτόν τον λόγο, ήταν πολύ δύσκολο για μένα να έχω πρόσβαση στην ποίησή σου.

 

-Αν κι είναι αλήθεια ότι, μέχρι σήμερα, έχω μόνο ένα δημοσιευμένο βιβλίο (Aguardiente, πρώτη έκδοση στην Αβάνα, και η δεύτερη στη Λίμα, κι οι δύο ήδη εξαντλημένες), λίγοι, πολύ λίγοι άνθρωποι γνωρίζουν ότι αυτά τα χρόνια γράφω με απόλυτη συνέπεια. Κι είναι αλήθεια επίσης ότι έχω καιρούς ξηρασίας, εποχές μακρών σιωπών, ένα είδος μπλοκαρίσματος. Και δεν πρέπει να σου κρύψω ότι είμαι απρόβλεπτος (όσον αφορά το γράψιμο, εννοείται), επίσης δεν έχω σταθερές ώρες για να γράψω. Από την άλλη πλευρά, πάντα πίστευα ότι δεν πρέπει να τρέχω, ότι πρέπει να διατηρώ τον δικό μου ρυθμό και να μην περπατώ με τον εκδοτικό ρυθμό των άλλων. Επιπλέον, τίποτα και κανείς δεν με διαβεβαιώνει ότι δημοσιεύοντας περισσότερα βιβλία θα είμαι καλύτερος (περισσότερο γνωστός ίσως, αλλά αυτό δεν με ενδιαφέρει πραγματικά). Τώρα, για παράδειγμα, όλο και περισσότερο με κερδίζει η ιδέα να είμαι ποιητής ενός βιβλίου, ενός μοναδικού μεγάλου βιβλίου, επιπλέον, όπως ξέρεις, στην παγκόσμια ιστορία της ποίησης, υπάρχουν αξιόλογοι προγενέστεροι, θα έλεγα σχεδόν αξιοζήλευτοι. Είμαι στη διαδικασία μιας τρίτης έκδοσης του Aguardiente και παρεμπιπτόντως, αυτή τη φορά θα είναι πιο εμπλουτισμένη, με νέα τμήματα όπως «Huirahuira, Escorzonera», «A Silvia, de nuevo», «19 de Julio» όπου τραγουδάω στην Εθνική απεργία του 77 στη χώρα μας, στον θρίαμβο της επανάστασης των Σαντινίστας στη Νικαράγουα. Νομίζω, λοιπόν, ή αν θέλεις, ονειρεύομαι ότι το Aguardiente μου είναι ένα βιβλίο που πρέπει να μεγαλώσει, με κάθε τρόπο.

 

-Στο «Cantar de Hildebrando» γράφεις: «το φως όλου του χαμένου μας περιβάλλει / με το ελαφρύ γιασεμί / της νοσταλγίας / Στον σκληρό φλοιό / των χρόνων, αναζητούμε / μια αγάπη, μια λέξη / φίλη, το αποτύπωμα των συντρόφων». Τι σήμαινε για σένα και τους συντρόφους σου η κουβανική επανάσταση;

 

- Θα μπορούσα να σου πω ότι η κουβανική επανάσταση σήμαινε για μένα, για όσους όπως εγώ μπαίναμε ή βγαίναμε από την εφηβεία, μια πιθανότητα, μια εναλλακτική λύση, ένα φως στο σκοτάδι, έναν δρόμο να ακολουθήσουμε, έναν τρόπο αλλαγής αυτού του επαίσχυντου συστήματος, μια ουτοπία προς συγκεκριμενοποίηση στη χώρα μας. Το ανδραγάθημα του κουβανικού λαού μας είπε ότι ναι, ότι η επανάσταση στην ήπειρό μας είναι δυνατή, ότι οι λαοί μας μπορούν να πετύχουν τη νίκη, ότι ο κοινός εχθρός δεν είναι τόσο ισχυρός όσο πιστεύεται, ότι πρέπει να εμπιστευτούμε τον λαό, τις δικές μας δυνάμεις. Κι η κουβανική επανάσταση μας υπενθύμιζε, σαν μια μόνιμη πρόκληση, ότι το καθήκον ενός επαναστάτη είναι να κάνει την επανάσταση. Θεωρούμε, λοιπόν, την κουβανική επανάσταση ως ένα μάθημα, ως μια εκπαίδευση. Θέλω να πω ένα μάθημα ενότητας, αλληλεγγύης, επαναστατικής συνέπειας, επαναστατικού μυστικισμού, γενναιόδωρης παράδοσης. Επιπλέον, η κουβανική επανάσταση είχε, έχει, μια ρομαντική αύρα για μας, μια φρεσκάδα που μας ενέπνεε αυτοπεποίθηση, μια επανάσταση που μας συγκινούσε, που μας εντυπωσίαζε, που επαναβεβαίωνε τα σοσιαλιστικά μας ιδανικά. Όλα αυτά, φαντάσου, μπροστά στον πολιτικαντισμό στον οποίο ήθελαν να συνηθίσουμε, μπροστά στις ασυνέπειες και τις μιζέριες που βλέπαμε στον κύκλο μας, μπροστά στο φτηνό και χωρίς νόημα παραμύθιασμα, στους «επαναστάτες του καφέ» ή στα ποντίκια της βιβλιοθήκης που περνούσαν τη ζωή τους στις αυλές του Σαν Μάρκος παραθέτοντας, χωρίς να τελειώνουν ποτέ, εκατοντάδες αποσπάσματα από τους κλασικούς του μαρξισμού. Απέναντι σ’ αυτό το ολέθριο πανόραμα, απέναντι σε προσωπικές όρεξεις, σε ντιβιονισμό κ.λπ., συμπαραταχθήκαμε στο πλευρό του πραγματισμού της κουβανικής επανάστασης, αντιληφθήκαμε την πράξη ως δράση και δράση πια, εδώ και τώρα, όπως λέγαμε, εκείνη την εποχή, καλά που το θυμάμαι. Αλλά η τακτική ή στρατηγική μυωπία, βέβαιη θριαμβολογία ακόμη κι εκείνα τα χρόνια, δεν πιστεύω ότι θα έπρεπε να το καταλογίσουμε στην κουβανική επανάσταση. Αυτό μου φαίνεται εύκολο. Αυτό δεν είναι έντιμο. Η αυτοκριτική απαιτεί εντιμότητα, καθαρότητα στη σκέψη και τη δράση. Και πρέπει να σου πω, για να ολοκληρώσω την απάντησή μου σ’ αυτό το σημείο, ότι στις ευκαιρίες που έχω ταξιδέψει στην Κούβα, πάντα έβρισκα, κι αυτό με παρηγορεί, εκείνον τον ρομαντικό αέρα, εκείνην την αποφασιστικότητα, εκείνη τη φρεσκάδα, εκείνες τις αλλαγές της ανθρώπινης θερμοκρασίας ας πούμε, που, ακολουθώντας το σύνθημα ενός παλαιού περουβιανού λικέρ, θα μπορούσα να σου πω ότι η κουβανική επανάσταση «σηκώνει το πνεύμα και χαροποιεί την καρδιά».

 

-Όλα αυτά, τα συνάντησες επίσης και στους περουβιανούς ανταρτοπόλεμους του 65; Πώς βλέπεις την εξέλιξη αυτού του επαναστατικού κινήματος;

 

-Οι περουβιανοί ανταρτοπόλεμοι του 65. Πόσο λυπηθήκαμε που οι κύριοι πρωταγωνιστές της εποποιίας του 65, τόσο του MIR (Movimiento de Izquierda Revolucionaria (Κίνημα Επαναναστατικής Αριστεράς) (Χιλή))) όσο και του ELN (Ejército de Liberación Nacional (Στρατός Εθνικής Απελευθέρωσης (Κολομβία))), έπεσαν σε δράση. Εκείνοι θα μας είχαν ενημερώσει, κι όχι άλλους, για τα πραγματικά γεγονότα στα ορεινά του Περού. Εκτός από ορισμένα δοκίμια, κάποια μαρτυρία για τα γεγονότα, όλα τα άλλα είναι, όπως θα έλεγε ένας φίλος, «καθαρή λογοτεχνία». Νομίζω ότι υπήρξε ένα είδος ανταρτοπόλεμου ευκαιριακών εκδόσεων, ένα είδος συνωμοσίας για να διαστρεβλώσει τα πραγματικά γεγονότα, μια συκοφαντία κατά της ιστορικής αλήθειας. Έξω από το επαναστατικό κίνημα, μου φαίνεται ότι είναι εύκολο να πέσεις στον έπαινο ή στον λίβελο (μύδρο), στις συστάσεις, ότι αυτό έπρεπε να ήταν είτε έτσι είτε αλλιώς, ή ήδη βλέπετε: με αγνόησαν, εν πάσει περιπτώσει, τόσα πράγματα που διαβάζονται ή ακούγονται γύρω από τον ένοπλο αγώνα στη χώρα μας. Στις αρχές της δεκαετίας του ’60, είχα την τύχη να γνωρίσω τον Χουάν Πάμπλο Τσανγκ Ναβάρο (Juan Pablo Chang Navarro). Σ’ αυτόν, στην ανεξίτηλη παρουσία του, του έχω αφιερώσει το βιβλίο ποιημάτων μου. Με τον Χουάν Πάμπλο - και για λόγους σπουδών με τον μικρότερο αδερφό του, Μαρίνο, ο οποίος, στα τέλη της δεκαετίας του ’60, εξαφανίστηκε στα σύνορα της Γουατεμάλας και του Ελ Σαλβαδόρ, όταν επέστρεφα στη Λίμα μετά από σπουδές αρκετών χρόνων στην Ευρώπη και την Κούβα- η φιλία μου ήταν πολύ έντονη. Κι αυτή η φιλία αναπτύχθηκε ακόμη περισσότερο αν είναι δυνατόν όταν έμαθε ότι εγώ ήμουν ανιψιός ενός ηγέτη του Κόμματος Απρίστα του Περού (Partido Aprista Peruano (PAP)) με τον οποίο ο Χουάν Πάμπλο είχε οδηγήσει την Περουβιανή Νεολαία Απρίστα στην επανάσταση του ’48.

 

- Ακριβώς, εσύ ήσουν συνεργάτης και φίλος του Χουάν Πάμπλο Τσανγκ, θα μπορούσες να μου δώσεις την προσωπική σου μαρτυρία γι’ αυτόν;

 

-Ο Χουάν Πάμπλο ήταν πολύ μεγαλύτερος από μένα, αλλά τέτοια η γενναιοδωρία του, η ευθυμία του που τον αντιμετώπιζα ως ίσο προς ίσο. Εγώ ήξερα με σιγουριά αυτό που αντιπροσώπευε για την περουβιανή αριστερά, για το επαναστατικό κίνημα, πρώτα στο FIR - όταν ήταν ένα μέτωπο όπου δεν κυριαρχούσαν οι Τροτσκιστές, και πηγαίναμε ο Μαρίνο κι εγώ κι άλλοι συνάδελφοι «cachimbos» του Σαν Μάρκος, να πουλήσουμε, να διανείμουμε Περουβιανή Επανάσταση στη λεωφόρο Argentina, στην πλατεία Dos de Mayo, στη La Parada κ.λ.π. - και στη συνέχεια στο ELN. Ήξερα τον μεγάλο σεβασμό που ενέπνεε ο λόγος του, αλλά ήταν ένας σεβασμός που δεν ενέπνεε φόβο• Ο Χουάν Πάμπλο ενέπνεε σεβασμό, εμπιστοσύνη, ασφάλεια, χαρά της ζωής. Κι η σεμνότητά του, η ειλικρινής του συμπεριφορά κι εκείνο το αιώνιο χαμόγελο γεμάτο καλοσύνη και γλυκύτητα που φώτιζε το πρόσωπό του τον έκαναν έναν στενό φίλο, έναν σταθερό σύντροφο, έναν επαναστάτη ηγέτη που δεν ήταν σχηματικός, ούτε άκαμπτος, ούτε σεχταριστής. Πόσο καταχράστηκαν, καταχραστήκαμε – το ομολογώ τώρα - την ακεραιότητά του, την εμπιστοσύνη που εναπόθετε, χωρίς επιφύλαξη, σ’ όλους μας. Ο Χουάν Πάμπλο όχι μόνο ήξερε να πείθει, πάνω απ’ όλα ήξερε να ακούει. Τι διαφορά με κείνους που ήξεραν τα πάντα, είχαν διαβάσει τα πάντα, είχαν κάνει τα πάντα. Με τον λόγο του και τις καθημερινές του πράξεις πάντα σιωπηλός, χωρίς επιδείξεις και θεατρινισμούς, ο Χουάν Πάμπλο δίδασκε. Με τη στάση του ο Χουάν Πάμπλο έδινε το παράδειγμα.

 

-Μάρτυρας της επανάστασης, φαίνεται ότι ο Χουάν Πάμπλο Τσανγκ έχει μετατραπεί σε αληθινό μύθο. Πώς βλέπεις προσωπικά τη δράση του;

 

- Πιστεύω ότι ο Χουάν Πάμπλο είναι το πιο διάφανο σύμβολο μιας ολόκληρης τάξης περουβιανών επαναστατών, το παράδειγμα ενός τρόπου επαναστατικής εργασίας, η άσκηση μιας καθορισμένης μεθοδολογίας, καθώς και το παράδειγμα αξίας, γενναιόδωρης παράδοσης. Ο Χουάν Πάμπλο πέρασε σχεδόν όλη του τη ζωή παλεύοντας, πολεμώντας ακούραστα, τόσο νόμιμα όσο και παράνομα, στην πιο αυστηρή μυστικότητα. Τα επαναστατικά καθήκοντα που πραγματοποιούνται στο σχολείο, στο πανεπιστήμιο, στα συνδικαλιστικά συνδικάτα, στην κομματική ενεργό δράση και διαχείριση ήταν γνωστά στον Χουάν Πάμπλο. Εξάντλησε όλους τους νόμιμους πόρους, κατέφυγε στις πορείες, στις συγκεντρώσεις, στην παρασκευή φυλλαδίων, στα σχολεία επαναστατικής εκπαίδευσης, στην έκδοση εφημερίδων της αριστεράς, στην οργάνωση των βάσεων και στις απεργίες πείνας (έκανε μία των 30 ημερών) και γνώρισε τη φυλακή από 17 ετών, ήταν στο Frontón, στο El Sepa, στη φυλακή κρατικής ασφάλειας, στο Sexto, πού δε φυλακίστηκε; κι ήξερε την εξορία σε περισσότερες από μία ευκαιρίες. Όλα αυτά τα έζησε ο Χουάν Πάμπλο κι όταν τον πλησίαζες έβρισκες ένα καθαρό χαμόγελο γεμάτο φως. Αφού υπέφερε από τα προαναφερθέντα απρόοπτα, ο Χουάν Πάμπλο, ο ίδιος το έλεγε, κατάλαβε ότι στο Περού έπρεπε να πολεμήσεις μ’ άλλο τρόπο, με μια λέξη: τον ένοπλο αγώνα. Πιστεύω λοιπόν ότι με τον Χουάν Πάμπλο κλείνει μια φάση κι ανοίγει μια άλλη στο Περού. Ο Χουάν Πάμπλο έφτασε στη φάση του ένοπλου αγώνα, στο ELN όχι από απελπισία, ούτε από μάταιες βιασύνες, έφτασε μετά από μια σχολαστική εξέταση της κοινωνικής μας πραγματικότητας. Κι ήρθε για να πέσει και να σηκωθεί, να ξαναπέσει και να ξανασηκωθεί.

 

-Πώς ήταν η προσωπική σου σχέση μαζί του;

 

-Με τον Χουάν Πάμπλο μπορούσαμε να μιλήσουμε για ποίηση, για μουσική, για ζωγραφική, για αγαπημένα πιάτα, ακόμη και για γλυκά και πόσες φορές, βιαστικά και καλά καμουφλαρισμένα, με καλούσε να πάω στο κατάστημα κινέζικων γλυκών, προς την Κεντρική Αγορά. Και για να μιλήσουμε για κορίτσια: με τι λεπτότητα, με τι φινέτσα, με τι αγάπη μου μιλούσε για μια κολομβιανή κοπέλα. Σε περισσότερες από μία περιπτώσεις, ενθαρρυμένος από κείνον, του έδειχνα τα ποιήματά μου. Κι εκείνος έκανε ένα διάλειμμα από τα καθήκοντά του, ακόμα δεν ξέρω πώς είναι που του έφτανε ο χρόνος, και περπατώντας στις Barrios Altos, μέσω του Barranco, ή ενώ περίμενε κάποιον, μου έκανε υποδείξεις, ανέλυε τα ποιήματα, τα έκρινε, πάντα χωρίς να προσπαθεί να με πληγώσει. Ξέρω ότι κάποιοι το έχουν ήδη πει, αλλά θέλω και γω να το πω, και να το πω σ’ αυτήν την πρώτη ευκαιρία που μιλώ γι’ αυτόν: θέλω να πω ότι η χώρα μας όχι μόνο έχασε έναν πολύτιμο μαχητή όταν έπεσε ο Χουάν Πάμπλο μαζί με τον Διοικητή Γκεβάρα, στη Βολιβία, θέλω να πω ότι το Περού, ότι οι λαοί μας έχασαν έναν άνθρωπο με την καλή έννοια της λέξης καλό, όπως θα έλεγε ο Αντόνιο Ματσάδο (Antonio Machado), ποιητής του οποίου την ανάγνωση μοιραζόμασταν. Δε θέλω να γεμίσω τα λόγια μου με αδυναμία, θυμό ή θλίψη. Ξέρω πολύ καλά ότι αυτό δε θα ευχαριστούσε τον Φραν... θέλω να πω τον Χουάν Πάμπλο. Και ξέρω επίσης ότι το Περού απαιτεί κοινωνικές αλλαγές, επείγουσες μεταμορφώσεις. Ξέρω ότι το ανδραγάθημα του ’65, το οποίο, όπως σου είπα πριν από λίγο, έκλεινε μια εποχή, ανοίγει επίσης μια άλλη, ίσως πιο οδυνηρή, πιο αιματηρή από ό, τι θα μπορούσαμε να φανταστούμε. Η επανάσταση στο Περού κυοφορείται, σε όλα τα επίπεδα, σ’ όλα τα πλάνα. Είναι ένα καθήκον που μας εμπλέκει όλους. Ακόμα, όπως λέει η Σίλβια Ροντρίγκεθ (Silvia Rodríguez) σ’ ένα από τα πιο όμορφα τραγούδια της, σ’ αυτό το καθήκον που δε σηκώνει αναβολή είναι, πάντα θα είναι «οι νεκροί για την ευτυχία μου».

 

- Η ποίηση του Javier Heraud και του Edgardo Tello, δύο περουβιανών ποιητών που πήραν τα όπλα και πέθαναν στον αγώνα για την εθνική απελευθέρωση, έχει συγκεντρωθεί από σένα. Εσύ ετοίμασες επιπλέον τις αντίστοιχες εκδόσεις των βιβλίων. Είχες επίσης κάποιον προσωπικό δεσμό μαζί τους;

 

- Τον Χαβιέρ Εραούδ (Javier Heraud) τον γνώρισα όταν είχε ήδη δημοσιεύσει Το ποτάμι (El río) και Το Ταξίδι (El viaje). Μίλησα μαζί του μόνο δύο φορές: στην Αυλή των Γραμμάτων του Σαν Μάρκος, με την ευκαιρία μιας διάσκεψης του ισπανού ποιητή Χόρχε Γκιγιέν (Jorge Guillén) και στο El Blanco, ένα καφέ στην οδό Azángaro, αναφορικά με το FER του Σαν Μάρκος. Για να είμαι ειλικρινής δεν μπορώ να πω, ποτέ δεν το έχω πει, ότι ήμουν φίλος του. Αντιθέτως, είδα τον Εντγκάρδο Τέγιο Λοάυθα (Edgardo Tello Loayza) αρκετές φορές, ειδικά όταν επέστρεψε στη Λίμα, αφού ήταν στην Κούβα και τη Βολιβία, σχεδόν τον χρόνο του θανάτου του Heraud στο Puerto Maldonado. Κατά καιρούς, ο Tello εμφανιζόταν στην Πανεπιστημιακή Πόλη του Σαν Μάρκος, επίσης υπάρχουν από κει μερικές φωτογραφίες όπου είναι αυτός κι άλλοι φίλοι, σ’ αυτό που ήταν το Bosquecillo de Letras. Είδα τον Tello μέχρι που μια μέρα τον έπιασε να ταξιδέψει, να μπει στα βουνά της Apurímac και Ayacucho και να ομαδοποιηθεί ξανά με το αντάρτικο απόσπασμα του Στρατού της Εθνικής Απελευθέρωσης.

 

-Σε τι συνθήκες έγινε η έκδοση των ποιητικών του βιβλίων;

 

-Σχετικά με τη συμμετοχή μου στην έκδοση των βιβλίων του, μπορώ να σου πω τα παρακάτω: κατά τους πρώτους μήνες του ’66, όταν ο Χουάν Πάμπλο Τσανγκ επιστρέφει στη Λίμα αφότου παρευρέθηκε, προεδρεύοντας την περουβιανή αντιπροσωπεία, στο Πρώτο Τριοηπειρωτικό Συνέδριο των Λαών της Λατινικής Αμερικής, της Ασίας και της Αφρικής, που έλαβε χώρα στη Μανίλα –που είναι έτσι όπως αποκαλούσαμε την Αβάνα-, μιλώντας μαζί του, συνειδητοποιώ γρήγορα ότι έχει πολλή δουλειά μπροστά του. Κι είναι που προχωρούσε σ’ όλες τις προετοιμασίες για να ξαναρχίσει τον αντάρτικο αγώνα εδώ, στα βουνά κι αργότερα στη Βολιβία. Ένα πρωί, πολύ νωρίς, με τα καλύτερα χαμόγελά του, ο Χουάν Πάμπλο μου λέει: «Αν είχα περισσότερο χρόνο από ό, τι διαθέτω, θα αναλάμβανα την ευθύνη να διαδώσω την ποίηση των Heraud, Tello, Lucho Zapata, Guillermo Mercado» και καλά, εκείνη την ίδια χρονιά, τον Δεκέμβριο, επιμελήθηκα τα ποιήματα του Tello που είχαν διασωθεί από το στρατόπεδο όπου βρισκόταν. Η έκδοση κυκλοφόρησε μ’ έναν πρόλογο γραμμένο από τον Έκτορ Μπέχαρ (Héctor Béjar), ο οποίος ήταν τότε φυλακισμένος. Εκείνη η πρώτη έκδοση με τον τίτλο Ποιήματα (Poemas), είχε δυστυχώς πολλά λάθη. Έμαθα, μετά, ότι μεγάλο μέρος της έκδοσης είχε πέσει στα χέρια της αστυνομίας, όταν παραβίασαν ένα σπίτι ασφαλείας και πήραν κρατούμενο κι εξαφάνισαν τον Φορτουνάτο Σάντσεθ (Fortunato Sánchez), έναν φοιτητή της Αρεκίπα γνωστός ως «Βίγκο». Το 1972, πια με τον τίτλο Οι πόρτες της ελπίδας (Las puertas de la esperanza), επανεκδόσαμε την ποίηση του Tello, αυτήν τη φορά χωρίς λάθη και με ποιήματα που συλλέχθηκαν στη Λα Παθ και την Αβάνα. Μέχρι σήμερα, έχω ήδη έτοιμη την έκδοση αυτού που θα μπορούσε να είναι: Άπαντα (Obras Completas), του Edgardo Tello Loayza, μια έκδοση που περιλαμβάνει ποιήματα, διηγήματα, γράμματα, μηνύματα, ένα σύντομο δοκίμιο για τον Javier Heraud κι άφθονο φωτογραφικό υλικό, συμπεριλαμβανομένων φωτογραφιών ποιημάτων ιδιόχειρων του Edgardo. Το 1973, για τον εορτασμό της δεκάτης επετείου του θανάτου του Heraud, δημοσίευσα τα Άπαντα Ποιήματα (Poesías Completas)• προηγουμένως, το 1967, ήμουν υπεύθυνος για την έκδοση του Δοκίμιο για δυο φωνές (Ensayo a dos voces), ένα ποίημα που θα έγραφαν από κοινού ο Heraud κι ο Calvo. Δουλεύω ήδη μια νέα έκδοση, σε συνεργασία με τη Cecilia Heraud, την αδερφή του Javier. Αυτά τα χρόνια ήταν δυνατό να εντοπιστούν κάποια ποιήματα που θεωρούνταν ως χαμένα. Βρέθηκαν, για παράδειγμα: «Ωδή στον Πάμπλο Νερούδα» («Oda a Pablo Neruda»), «Στον Ραφαέλ Αλμπέρτι» («Α Rafael Alberti») κι άλλα που δεν έχουν ακόμη δημοσιευτεί. Θα συλλέξουμε επίσης εκείνα που έχουν δημοσιευτεί τα τελευταία έντεκα χρόνια. Ελπίζουμε να κάνουμε, λοιπόν, κι αυτήν τη φορά σε συνεργασία με τη Cecilia, μια καλή έκδοση κριτική του ποιητικού έργου του Javier Heraud. Από την άλλη πλευρά: πώς να μη διαδώσουμε την ποίηση του Heraud και του Tello, παραδείγματα υψηλής ποίησης, υποδειγματικού ανθρωπισμού;

-Πώς εναρμονίζεις τη δουλειά σου ως καλλιτεχνικός πράκτορας, τη διδασκαλία σου στο πανεπιστήμιο, τη συμμετοχή σου σε οργανισμούς αλληλεγγύης και υπεράσπισης των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων με την ποιητική σου πρακτική;

 

-Υπάρχουν επείγοντα καθήκοντα που απαιτούν τη συμμετοχή μας. Από την αλληλεγγύη για τους αγώνες των λαών της Κεντρικής Αμερικής, για παράδειγμα, μέχρι την κλειστή υπεράσπιση των πιο στοιχειωδών Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων που παραβιάζονται ατιμωρητί στη χώρα μας. Σε χώρες όπως η δική μας, η αλληλεγγύη είναι αναπόφευκτο καθήκον. Η πλήρης προσήλωσή μας σε λαϊκές υποθέσεις απαιτεί μια πρακτική, μια κοινωνική συμπεριφορά. Πολλαπλά καθήκοντα πρέπει να εκπληρώνονται χωρίς πατερναλισμό, παύοντας οποιοδήποτε προσωπικό συμφέρον (εάν υπήρχε), με μια δημοκρατική κλίση, με μια σαφή ενιαία πρόθεση. Και τα καθήκοντα που αναλαμβάνω, προσπαθώ να τα εκπληρώσω με τη μεγαλύτερη ευθύνη, χωρίς να παραμελήσω, ποτέ, την ποιότητα που απαιτεί η πνευματική εργασία, η πανεπιστημιακή έδρα, η ποιητική δημιουργία. Όσον αφορά την προώθηση, τη χορηγία, την οργάνωση ρεσιτάλ ποίησης, συνεδρίων για την εθνική και διεθνή πραγματικότητα, την υποστήριξη που προσφέρουμε στους λογοτεχνικούς διαγωνισμούς και στην έκδοση πολιτιστικών περιοδικών, καταβάλλουμε κάθε δυνατή προσπάθεια για να διασφαλίσουμε ότι όλα αυτά που έχω αναφέρει να γίνονται, να αποκρυσταλλώνονται επειδή, προφανώς, οι αγώνες δίνονται επίσης σε πολιτιστικό επίπεδο. Οι αγώνες μας είναι επίσης για μια εθνική κουλτούρα, για μια νέα κοινωνία όπου θα λάμπουν οι πολιτιστικές αριστείες των λαών μας. Αυτές οι δραστηριότητες, λοιπόν, αυτές οι εμπειρίες εμπλουτίζουν τη ζωή μου, διευρύνουν το προσωπικό μου σύμπαν, επομένως τον λόγο μου, την ποίησή μου.

 

-Αυτό σημαίνει ότι για σένα αυτά τα καθήκοντα, στην πραγματικότητα, συμπίπτουν, σωστά;

 

-Μερικές φορές. Για παράδειγμα, εδώ και μερικά χρόνια προωθώ τη συστηματική μελέτη των προφορικών λογοτεχνιών στο Πανεπιστήμιο του Σαν Μάρκος, μια λογοτεχνική έρευνα στην ύπαιθρο, δηλαδή, πηγαίνουμε σε αγροτικές κοινότητες για διάσωση, διατηρούμε και διαδίδουμε την προφορική παράδοση των λαών μας, εργαζόμαστε πάνω στη μυθολογία των Άνδεων από την ιδιαιτερότητα της λογοτεχνίας. Και πρόσφατα εργάζομαι μ’ αυτήν την έννοια στην αγροτική κοινότητα του San Pedro de Casta, στο Huarochirí. Ενώ διεξάγουμε τη λογοτεχνική μας έρευνα, αφοσιωνόμαστε στην ανάπτυξη της κοινότητας, στην οργάνωση της κοινοτικής γης, στο καλλιτεχνικό έργο με τα παιδιά της κοινότητας. Το 1981, σε μια δημοτική Συνέλευση, με διόρισαν σύμβουλο της κοινότητας κι εκεί, κοίτα, στο Casta, πραγματοποιήθηκε το Δεύτερο Εθνικό Συμβούλιο της Συνομοσπονδίας Αγροτών του Περού (ΣΑΠ), το οποίο οδήγησε στην προσχώρηση οκτώ αγροτικών κοινοτήτων της κοιλάδας της Σάντα Εουλάλια στη ΣΑΠ, και ξεκίνησαν οι εργασίες για τη δημιουργία της Ομοσπονδίας Αγροτών της Κοιλάδας της Σάντα Εουλάλια. Επιπλέον, είχα την τιμή να παρευρεθώ στο VI Εθνικό Συνέδριο της ΣΑΠ ως εκπρόσωπος με πλήρη δικαιώματα, με φωνή και ψήφο, εντασσόμενος στην αντιπροσωπεία της αγροτικής κοινότητας του San Pedro de Casta. Και στην Casta, έχω γράψει διάφορα ποιήματα, μερικά τραγούδια. Σύντομα στο περιοδικό Tierradentro, μερικά ποιήματα θα εμφανιστούν με τον τίτλο «Huirahuira, escorzonera», δύο τυπικά βότανα της πόλης, ποιήματα όπου προσπαθώ να δώσω ένα ποιητικό όραμα για την εξάλειψη ειδωλολατρειών στην περιοχή του Huarochirí, της εξαιρετικής πολιτιστικής αντίστασης αυτών των λαών, μαγικών-θρησκευτικών πεποιθήσεων και, φυσικά, κυριαρχώντας σ’ όλα η αγάπη, πάντα η αγάπη. Όπως βλέπεις, και θέλω να το πω με τη μέγιστη ταπεινότητα, «τίποτα που να είναι ανθρώπινο δεν μου είναι ξένο». Ακόμη περισσότερο όταν πρόκειται για τον αγώνα για την απεριόριστη ισχύ της δικαιοσύνης, της ελευθερίας, της ομορφιάς. Οι αγώνες μας, όπως μας διδάσκει ο Mariátegui, είναι για το ψωμί και για την ομορφιά. Εκεί όπου υπάρχει αγώνας, για αυτούς τους ιερούς σκοπούς, εκεί είμαι, εκεί θα είμαι.

 

-Στο ποίημα με τίτλο «Σκάκι» («Ajedréz») λες: «Και δεν θα μπω σε αντιλογία: / θα μοιραστώ τη χαρά μου / ποτέ / τη σκακιέρα / μ’ όλα τα πιόνια του κόσμου». Υπάρχει εδώ μόνο το «παιχνιδιάρικο αποτύπωμα» για το οποίο μιλά ο Alberto Escobar ή επίσης μια ιδεολογική πρόθεση;

 

-Χωρίς αμφιβολία υπάρχουν πολλά ποιήματά μου στα οποία ανακαλύπτεται εύκολα η παιγνιώδης πρόθεση. Με συναρπάζει το παιχνίδι (η φωτιά) με τις λέξεις. Όχι σαν μια μάταιη άσκηση, αλλά σαν μια ιεροτελεστία, σαν μια διευθέτηση λογαριασμών με τις λέξεις, με σκοπό, ίσως να τις επιστρέψουμε τη λάμψη που κάποτε είχαν, ή να τις δώσουμε μεγαλύτερη εκφραστική δύναμη, ακόμη και, θα έλεγα, να τις ξεσκεπάσουμε, να τις πλύνουμε το πρόσωπο από τόση αποξένωση, από τόση κακή μεταχείριση, από τόσο άσχημο εμπόριο, από τόση τοκογλυφία που έχουν υποφέρει. «Σκάκι», «Χορός της μεθυσμένης γυναίκας» («Danza de la mujer ebria») κι άλλα ποιήματα γεννήθηκαν στο Εργαστήριο Ποίησης του Σαν Μάρκος. Αυτά τα ποιήματα έγιναν γνωστά στον Υποκριτή Αναγνώστη, μαζί με τα ποιήματα πάνω στα ίδια θέματα που έγραψαν ο Μάρτος (Martos), ο Μπούργκος (Burgos), ο Γκαραγιάρ (Garayar) κι άλλοι φίλοι. Από την άλλη πλευρά, αν εξετάζαμε μόνο την ποίηση που γράφτηκε αυτόν τον αιώνα στο Περού, θα βλέπαμε ότι μεγάλο μέρος της ποιητικής παραγωγής, ή μάλλον, μεγάλο μέρος των ποιημάτων έχει μια τραγική, δραματική αίσθηση, έως πολύ θλιβερή. Υπό αυτήν την έννοια, θα φαινόταν μονόχορδη η ποίηση που γράφτηκε στη χώρα μας, ποίηση που γράφτηκε σε μια μόνο καταγραφή. Αν και, φυσικά, υπάρχουν ήδη κάποιοι ποιητές που έχουν δοκιμάσει ένα νέο μονοπάτι, μια νέα πορεία: να γράψουν, με κάποιο θάρρος, με κάποιον αέρα ασέβειας, με μια απομυθοποιητική θέληση, με περισσότερη φρεσκάδα. Πιστεύω ότι η περουβιανή ποίηση θα έπρεπε να έχει περισσότερο φως, περισσότερο χρώμα. Πιστεύω ότι η περουβιανή ποίηση θα έπρεπε να σταματήσει να είναι ένα σκοτεινό δρομάκι, ένας εξελιγμένος λαβύρινθος, ένα παιχνίδι μελαγχολικών καθρεφτών.

 

-Αφού αποδέχεσαι ότι υπάρχει μια παιχνιδιάρικη πλευρά στην ποίησή σου, ποια θεωρείς ότι είναι η προέλευση αυτού παιγνιώδους χαρακτήρα;

 

-Πρώτον, μια συγκεκριμένη απόσταση από το θέμα που πραγματεύομαι• μια απόρριψη του ζοφερού• να αναζητώ ανέκδοτες αντηχήσεις στις λέξεις• να δίνω περισσότερο υπαινισσόμενο πλούτο στο ποίημα• να ανοίγω έναν χώρο ασυνήθιστο, απροσδόκητο, για να λάμψει η ποίηση, για να ρέει με τη μεγαλύτερη φυσικότητα (κι αυτό να μας εκπλήσσει και να μας προβάλει τους εαυτούς μας). Από την άλλη πλευρά, στην περίπτωσή μου πιστεύω ότι έμαθα από τότε που ήμουν παιδί πώς παίζουν με τη γλώσσα οι αγρότες στην κοιλάδα Mantaro και τώρα στο Huarochirí και σ’ άλλα μέρη στις ορεινές περιοχές μας. Κι αξίζει να θυμόμαστε εκείνο για οποίο μας προειδοποίησε ήδη ο Χοσέ Μαρία Αργουέδας, σε σχέση με την υποτιθέμενη «αιώνια θλίψη» του ανθρώπου των Άνδεων, εκείνη την κακόβουλη κάρτα που μας πουλούσαν πάντα του χωρικού του Περού. Δεν πρόκειται να σου πω, παράλογο θα ήταν όπως λέει το βαλς, ότι ο άνθρωπος των Άνδεων περνά τη ζωή του γελώντας, εκτός αν έχει λόγους να το κάνει. Αυτοί, αναμφίβολα, γελούν έντονα, παίζουν όταν υπάρχει η ευκαιρία να το κάνουν. Και το γέλιο τους είναι σαν τον ήλιο, σαν το φως. Είμαι μάρτυρας.

 

-Αυτό το «ποιητικό παιχνίδι», έχει να κάνει επίσης με τη μυστηριώδη ύπαρξη ορισμένων περουβιανών ποιητών που περισσότερο από ένα μάτι μάντης θεωρεί ότι είναι οι σωσίες σου; Για παράδειγμα, ο Diego López, ο οποίος δημοσίευε αδιάκοπα στον Υποκριτή Αναγνώστη ή ο ποιητής nisei Rafael Yamasato, θεωρούμενος ήδη νεκρός, που κέρδισε ένα λογοτεχνικό βραβείο και δημοσίευσε ένα βιβλίο, Estambre.

 

- Το να ενθαρρύνεις τη δημοσίευση, τη διάδοση εκείνων που ξεκινούν τη λογοτεχνική τους ζωή διαμέσω του Piélago, της Fabla, του Υποκριτή Αναγνώστη, του Εργαστηρίου Ποίησης του Σαν Μάρκος, και τελευταία στα περιοδικά Puente και Tierradentro, δηλαδή, περιοδικά που διηύθυνα ή συν-διηύθυνα, έχει δημιουργήσει πολλές υποψίες, διάφορες εικασίες. Δεν ξέρω πραγματικά πώς ή πότε γεννήθηκε, προς έκπληξή μου, εκείνη η ψευδής φήμη, ευχάριστη ψευδής φήμη, ας πούμε, ότι ο López ήταν ένας ποιητής που εφευρέθηκε από μένα. Όταν το έμαθα, δεν το έδωσα σημασία, το εξέλαβα σαν ένα μαργαριτάρι ακόμα της κακογλωσσιάς της Λίμα. Ο Diego López υπάρχει, χωρίς αμφιβολία. Αλλά έχει αρκετό καιρό που δεν έχω νέα του. Ήξερα, εδώ και πολύ καιρό, ότι κυκλοφόρησε στο Βαλπαραΐσο (Valparaíso) και στην Παλιά Αβάνα. Τώρα δεν ξέρω ποιος είναι ο τόπος διαμονής του, η απόφασή του. Εξίσου με τον López, κι όλα αυτά επειδή στον Υποκριτή Αναγνώστη δημοσιεύσαμε, σε περισσότερες από μία περιπτώσεις, ποιήματα του φίλου μου Jesús Cos Causse, άγνωστος εκείνη την εποχή, στον χώρο μας κι ίσως επίσης λόγω της σπανιότητας του ονόματός του, με τη μεγαλύτερη ανευθυνότητα, περισσότερο από ένας κυριακάτικος σχολιαστής της λογοτεχνίας μας μου απέδωσε την πατρότητα τόσο του ονόματος όσο και των ποιημάτων του διακεκριμένου κουβανού ποιητή, ο οποίος είναι συγγραφέας διαφόρων βιβλίων, συμπεριλαμβανομένων ορισμένων από αυτά βραβευμένων σε εθνικούς και ξένους διαγωνισμούς. Από την άλλη πλευρά, μια που πρόκειται για τον López, μπορώ να σου πω ότι χαίρομαι επίσης για τα ποιήματά του, τα posters του. Μου φαίνεται ότι η ποιητική του φλέβα συνεχίζει κι εμπλουτίζει εκείνο το καυστικό, ζωτικό, διαβρωτικό ρεύμα του Brecht, του Roque Dalton, του Efraín Huerta, του Parra. Θυμάμαι ακόμα τις Επιγραφές του εκείνο το αξέχαστο κι ηχηρό και δημοφιλές «Cantar de Geta», το οποίο, σ’ έναν μόνο στίχο τα λέει όλα: «Ζήτω η Συμμαχία!». Λόγω της διασημότητας που κάποια στιγμή έφτασε η ποίηση του Λόπεθ (López) έφτασαν ακόμη να τη μοιράζουν σε φυλλάδια και να τη γράφουν στους τοίχους (στο INC, για παράδειγμα) -, θα ήθελα να σου πω ναι, αλλά όχι.

 

-Στο βιβλίο σου Aguardiente, Βραβείο Ίδρυμα των Αμερικών της Κούβας (Premio Casa de Las Américas de Cuba) υπάρχει ένα αξιοσημείωτο αντίθετο σημείο μεταξύ της ακαδημαϊκής λογοτεχνίας και της λαϊκής λογοτεχνίας. Ήταν σκόπιμο; Τι σκοπό έχει;

 

-Στο βιβλίο μου Aguardiente, προσπάθησα να αναδημιουργήσω ένα κοινωνικό περιβάλλον μοναδικής σπουδαιότητας για μένα: το σύμπαν των Άνδεων. Και μέσα σ’ αυτό το σύμπαν η πρόθεσή μου ήταν να ριζώσω με την ιστορία του, την παράδοσή του, την αντίληψή του για τον κόσμο, με τα βαθύτερα και πιο αυθεντικά συναισθήματά του• δηλαδή, να ανακτήσω την πιο οικεία ταυτότητά μου, ή με άλλα λόγια: να καταστήσω εμφανείς εκείνες τις φαινομενικά αόρατες πολιτιστικές αξίες, οι οποίες ίσως δεν είναι στην επιφάνεια, αλλά που αναμφίβολα με διαμορφώνουν, δομούν τη σκέψη μου- ή μου βάζουν φτερά για να πετάξω. Η μεγαλύτερη επιθυμία μου είναι να προσφέρω ένα όραμα για τον άνθρωπο των Άνδεων και το περιβάλλον του, πιο πέρα από οποιοδήποτε στερεότυπο όραμα που κάποιοι χειραγωγούν. Τώρα, για να δώσω μια εικόνα πραγματική, αυθεντική, νόμιμη αυτού του κόσμου, σ’ όλο το τραγικό του μεγαλείο, μου φαίνεται σωστό να καταφύγω, όταν κάποιος το κρίνει απαραίτητο, σε οποιαδήποτε από τις ποιητικές τεχνικές που χρησιμοποιούνται, δηλαδή, να έχει πρόσβαση στην ποιητική γραφή μέσω σύγχρονων εκφραστικών μέσων ή μέσω αυτού που αποκαλείς ακαδημαϊκή λογοτεχνία. Από την άλλη πλευρά, οφείλω να σου πω, και χωρίς καθόλου ντροπή, ότι έχω επιστρέψει στις παραδοσιακές μορφές της ισπανικής ποίησης, στη δομή του λαϊκού τραγουδιού, στη χρήση του οκτασύλλαβου για παράδειγμα, κι έχω επιστρέψει και θα επιστρέφω όσες φορές το θεωρώ κατάλληλο σ’ αυτές τις παραδοσιακές μορφές, αρκεί, φυσικά, να αισθάνομαι ότι θα πετύχω μεγαλύτερη εκφραστικότητα, περισσότερη πλαστικότητα στις εικόνες, υπό την προϋπόθεση ότι αναγνωρίζω ότι αυτή ή η άλλη παραδοσιακή ποιητική τεχνική είναι η πιο κατάλληλη για να πω αυτό που νιώθω περισσότερο έντονα.

 

-Ποιες είναι, κατά την άποψή σου, οι ρίζες αυτής της στάσης σου;

 

-Μεταξύ των διδακτικών μου καθηκόντων στο Σαν Μάρκος, είμαι υπεύθυνος για το μάθημα Εισαγωγή στη Σύγχρονη Λογοτεχνία, γεγονός που μου επιβάλλει να γνωρίζω την προέλευση, τη ζωή, το πάθος και τα θαύματα των διαφόρων σχολών της ευρωπαϊκής πρωτοπορίας. Από την άλλη πλευρά, για να αποφοιτήσω από το πανεπιστήμιο ως καθηγητής εργάστηκα πάνω στο El Romancero General Español, αξιοσημείωτο παράδειγμα ποίησης λαϊκού χαρακτήρα. Κι υπάρχει ένα γεγονός που πάντα τραβούσε την προσοχή μου, κοίτα: μιλώντας με μερικούς φίλους για ποίηση, δεν καταλαβαίνω γιατί τους τραβάει την προσοχή ότι μου αρέσει η σουρεαλιστική ποίηση, η ποίηση του Saint John-Perse, κι όταν μιλάω με ενθουσιασμό για την ποίηση του Moro, του Westphalen, του Oquendo, του Abril, με κοιτάζουν λίγο σαν να λένε ότι καλά, δε σε πιστεύω. Σαν να φαινόταν ότι κάποιον θέλουν να τον αγνοήσουν, όπως έλεγε ο Arguedas.Και πώς να μην έχουμε κατά νου τη διδασκαλία του Mariátegui, μέσω του Ο καλλιτέχνης κι η εποχή (El artista y la época), μέσω του περιοδικού Amauta.

 

-Με άλλα λόγια, ο εκσυγχρονισμός της ποιητικής σου γραφής έχει τις ρίζες του στα βάθη της εθνικής παράδοσης που, σ’ αυτόν τον τομέα, υπάρχει στο Περού, δηλαδή: αυτή των Άνδεων.

 

Ο εκσυγχρονισμός της γραφής μου, αν πρόκειται για τέτοιο, δεν έρχεται σε αντίθεση με τα δικά μου θέματα των Άνδεων, τα οποία από την άλλη πλευρά, είναι θέματα τωρινά, σύγχρονα. Δεν πάω στο σύμπαν των Άνδεων με αρχαιολογικές προθέσεις, του παρελθόντος. Πρόκειται να συλλέξω το πιο ζωντανό, το πιο έντονο, εκείνο που μας ξεσηκώνει, εκείνο που μας γεμίζει θέρμη, εκείνο για το οποίο αξίζει να διακινδυνεύσουμε τα πάντα. Τώρα, για παράδειγμα, βάζω τις τελευταίες πινελιές σ’ ένα σύνολο ποιημάτων. Κι αυτά τα ποιήματα έχουν μια λαϊκή χροιά: το yaraví. Τους έχω συλλέξει με τον τίτλο Στη Σύλβια, και πάλι (A Silvia, de nuevo) και είναι ένα αφιέρωμα στον Melgar, κι είναι επίσης μια επιθυμία να συνεχίσει μια λαϊκή παράδοση. Αλλά το καλύτερο αφιέρωμα στον Melgar, σ’ αυτήν την περίπτωση, δεν είναι να το επαναλάβω, είναι να εμπλουτίσουμε το yaraví, δίνοντάς του την ιδιότητα του σύγχρονου όσον αφορά τη γραφή, χωρίς να χαλάσει ή να παραμορφώσει το βαθύ κι όμορφο πρωτότυπο νόημά του.

 

-Μερικά από τα ποιήματά σου έχουν γίνει τραγούδια ή ίσως ήταν από την αρχή. Πώς γεννήθηκε αυτή η εμπειρία;

 

-Πριν από λίγο σου είπα ότι αφιερώθηκα στην ποίηση όταν συνειδητοποίησα ότι δεν πρόκειται να συγκινήσω ή να εντυπωσιάσω την καρδιά των κοριτσιών ως μέλος ενός τυπικού συγκροτήματος των Άνδεων κι ότι ως παρηγοριά είχα αποδεχτεί να γράψω τους «στίχους» των τραγουδιών. Από την άλλη πλευρά, η μνήμη μου δεν με βοηθά να διατηρήσω τους στίχους των τραγουδιών που μου αρέσουν κι επειδή δεν μπορώ να προοδεύσω σ’ όλα τα μέρη με την ποιητική μου ανθολογία στο χέρι, ξεχνώ εντελώς τους πρωτότυπους στίχους και κάνω την εκδοχή μου. Έτσι ήταν πως, με δανεισμένες μελωδίες ή καλύτερα να πω σφετερισμένες, ξεκίνησα αυτήν την εμπειρία. Ήδη στο Σαν Μάρκος, γνώρισα μια πραγματικά εξαιρετική γυναίκα, μια ασυναγώνιστη συνάδελφο: τη Rosa Alarco, με την οποία μοιράστηκα καθήκοντα αλληλεγγύης με την Κούβα, το Βιετνάμ, τη Χιλή, τη Βολιβία, τη Νικαράγουα, καθώς και την υπεράσπιση των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, στη χώρα μας. Η ευγενική της επιθυμία να μάθει, να διαδώσει τη μουσική και χορό των Άνδεων συνέπιπτε με τους σκοπούς μου. Το πάθος κι η θέρμη κι ο σεβασμός με τον οποίο πλησίαζε τον λαό, τις πολιτιστικές του αριστείες, ήταν αξιοθαύμαστα. Νομίζω ότι έχω παρακολουθήσει προσεκτικά τα μαθήματά της. Σε περισσότερες από μία περιπτώσεις ταξιδέψαμε μαζί σε κοινότητες αγροτών για να μελετήσουμε και να συμμετάσχουμε στα παραδοσιακά πανηγύρια των χωριών μας. Η Rosa Alarco μου έδωσε μερικές οδηγίες για να γράψω τραγούδια. Πολύ με τιμά να πω ότι έχει μουσικοποιήσει το πρώτο μέρος του βιβλίου μου, τα ποιήματα που συγκεντρώθηκαν με τον τίτλο «Quipus». Αυτές οι παρτιτούρες βρίσκονται τώρα στην Εθνική Βιβλιοθήκη.

 

-Και τώρα συνεχίζεις να δουλεύεις προς αυτήν την κατεύθυνση;

 

-Τα τελευταία χρόνια, ο Emilio Flores, Διευθυντής του Λαϊκού Μουσικού Συγκροτήματος «Jaylli», έβαλε μουσική σε διάφορα ποιήματα μου. Τώρα δουλεύουμε βασισμένοι σε μελωδίες φτιαγμένες απ’ αυτόν, σε μένα αντιστοιχεί να γράψω τους στίχους του τραγουδιού. Το παράξενο όλου αυτού είναι ότι εγώ δε χτυπάω ούτε καν την πόρτα. Αλλά βλέπεις, υπάρχουν περιπτώσεις και στην καλύτερη οικογένεια. Με τον Richar Villalón, ο οποίος τραγουδά τα τραγούδια μου, ξεκινήσαμε μια δουλειά με κάποιον μοναδικό τρόπο στον κύκλο μας: το να δομήσουμε ένα ρεσιτάλ τραγουδιών και ποιημάτων δικά μου και δικά του. Κι από φέτος, η Susana Baca θα τραγουδήσει επίσης μερικά από τα τραγούδια μου, το πρώτο είναι ένα βαλς: «Για να με ονομάσεις», του οποίου η έκδοση για το πιάνο ανήκει στη Rosa Alarco. Και πρόσφατα μίλησα με την Kike Pinto, του Συγκροτήματος Tacklla, για να μελοποιήσει μερικά κείμενά μου. Πιστεύω, λοιπόν, ότι η ποίηση πρέπει να τη διαδίδουμε με κάθε δυνατό τρόπο. Αντιμέτωποι με την εχθρότητα του συστήματος, το βιβλίο δεν είναι αρκετό• πρέπει να κάνεις τραγούδια, αφίσες, καρτ-ποστάλ, δημόσιες αναγνώσεις. Η ποίηση πρέπει να φτάσει στον λαό. Να γίνει ο ίδιος ο λαός. Και βρισκόμαστε σ’ αυτό το καθήκον.

 

-Τι γράφεις αυτή τη στιγμή; Ποιο είναι το πιο φιλόδοξο λογοτεχνικό σου έργο;

 

-Βασισμένος στο ενδιαφέρον μου για τη διεξαγωγή μιας συστηματικής μελέτης της προφορικής παράδοσης, της μυθολογίας των Άνδεων, επιστρέφω, τώρα, με περισσότερη επιμονή στον τομέα. Κι ειλικρινά πιστεύω ότι έχω εμπλουτίσει όχι μόνο την εικόνα μου για τον κόσμο, αλλά μου επέτρεψε επίσης να βελτιώσω μια μέθοδο εργασίας που μου κάνει πιο προσιτό το ιδεολογικό σύμπαν των Άνδεων, τις διαλέξεις που αυτά τα χρόνια έκανα για τους Malinowski, Godelier, Eric Wolf, Lévi-Strauss, Pierre Duviols, καθώς και τις εποικοδομητικές επαναγνώσεις του Fanon, του δικού μας Emilio Choy, του ίδιου του Arguedas. Η ανθρωπολογική λογοτεχνία με έκανε να ανοίξω ακόμη περισσότερο τα μάτια μου, για να καταλάβω σ’ ολόκληρη τη συναρπαστική της διάσταση τη πολύπλοκη κοινωνική πραγματικότητα στην οποία είμαστε βυθισμένοι. Κι αν αυτήν τη στιγμή γράφω - γράφοντας λίγο, από την άλλη πλευρά - μεμονωμένα ποιήματα, χωρίς καμία οργανικότητα ή προμελετημένο σχέδιο, καθώς και συνθέτοντας τραγούδια - κι όχι μόνο με αέρα των Άνδεων, αλλά και παράκτιο, ακόμη και μπαλάντες-, προαισθάνομαι ότι ανά πάσα στιγμή, έτσι το ελπίζω τουλάχιστον, θα μπορέσω να διαπλάσω σε στίχους, θα μπορέσω να αποκρυσταλλώσω σε μια σειρά ποιημάτων τις εμπειρίες, τις αμφιβολίες, τις μοναξιές που μερικές φορές με κατατρώνε, την οργή, τις μανίες, τις αγάπες και, ουσιαστικά, την άπειρη χαρά της ζωής, θέλοντας να είμαι μέρος της, όντας ήδη μέρος μιας ιστορίας που πρέπει να ανακαλυφθεί εκ νέου, ενός δώρου που πρέπει να μεταμορφωθεί, ενός μέλλοντος που είναι δικό μας, δηλαδή του λαού μας. Θα μπορούσε να είναι ότι θα αργήσω για να γράψω, γιατί εμένα επίσης με καταδιώκουν φαντάσματα και αβεβαιότητες• θα μπορούσε να είναι ότι αντί να γράφω μου βγαίνει αφρός, όπως λέει ο Βαγιέχο (Vallejo)• Αλλά στα ενδόμυχά μου, σε κείνην την ιερή περιοχή, σε κείνην την ελεύθερη περιοχή, νιώθω ότι κάποιος μου λέει, ειδικά στις χειρότερες στιγμές μου, και με μια φωνή που σίγουρα αναγνωρίζω, «πρέπει να γράφεις γιατί διαφορετικά πεθαίνεις» και ξέρεις αγαπητέ φίλε, εγώ δε θέλω να πεθάνω. Νέες μάχες με περιμένουν, νέα τραγούδια, νέα ποιήματα.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Bibliografía          

 

 

1.Obras de Poesía

 

 

Epístola a Marcos Ana (1963), 

El sueño inevitable (1963),

 Aguardiente (La Habana, 1978, Lima, 1982, Grenoble, 1990), S

ol de Cuba (1979).

 

 

Aguardiente y otros cantares

1.ª edición La Habana, Cuba, 1978.

2.ª edición, en Lima-Perú, 1982.

3.ª edición, en Grenoble-Francia, 1991.

4.ª edición, en Lima-Perú, 2007, bajo el título de Aguardiente, for ever.

 

2.Estudios y artículos en torno a su obra

 

Forgues,Ronald “Hablan los poetas".  Lima, Editorial San Marcos, Tomo 2, 2da. edi., 2011, pp.285- 302.

González Vigil, Ricardo. Poesía peruana del siglo XX. Vol. II. Lima, PETROPERU, 1999.

Poesía peruana: antología general. Vol. III. Lima, EDUBANCO,1984.

Nuñez, Estuardo. "Literatura Peruana en el siglo XX" (México, 1965).

Tamayo Vargas, Augusto. Literatura peruana. Vol. III. Lima, PEIPSA, 1992.

Tortella Casares, Gabriel. La revolución del siglo XX : capitalismo, comunismo y democracia. Madrid: Grupo Santillana, 2000. 429 p.

Toro Montalvo, César. Historia de la literatura peruana. Vol. XI. Lima, AFA, 1995-1996.

 

 

3.Dictiografía

http://www.casadelaliteratura.gob.pe/?p=10702.

https://web.archive.org/web/20130806185249/http://www.festivaldepoesiademedellin.org/pub.php/es/Revista/ultimas_ediciones/77_78/perez.htm

http://www.poemaspoetas.com/hildebrando-perez-grande

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Datos del Poeta

 

Hildebrando Pérez Grande nació en Lima, Perú, en 1941. Premio de Poesía Casa de las Américas, 1978, por su libro Aguardiente y otros cantares. Profesor Principal de la Facultad de Letras y Ciencias Humanas de la Universidad Nacional Mayor de San Marcos, Lima. -Actualmente Director de la Escuela de Literatura de San Marcos y Codirector del Taller de Poesía de San Marcos. Director Académico de la revista de Arte y Literatura MARTIN, dedicada a poetas y narradores peruanos contemporáneos. Ha sido director de la revista de poesía PIÉLAGO, codirector de la revista de poesía HIPOCRITA LECTOR, y Sub-Director de la revista de Cultura PUENTE-NIPPI. Sus poemas han sido traducidos al inglés, francés, alemán y portugués. Como lo afirma Raúl Hernández Novás: “…Hallamos en sus versos la conciencia milenaria del hombre de los Andes, tal como ha vivido en las formas poéticas folklóricas: sentido de la tierra y del paisaje, sensibilidad que se expresa a través de delicadas menciones a elementos de la naturaleza, honda solidaridad humana, comunal. Elementos naturales de tradición folklórica como la paloma, el agua, el trigo, las retamas, etc., se integraban en fragmentos que no constituían un calco, sino una recreación de formas populares como el huayno... Hildebrando Pérez Grande ya muestra una voz propia que se nutre, no de una sola tendencia determinada, sino de muchos afluentes... Uno de los valores fundamentales del poemario radica en la capacidad de imaginación. Él no es un conceptista, es un poeta que se expresa por imágenes, y estas se encuentran nítidamente recortadas. Sus imágenes no son símbolos convencionales que poco a poco van apagando su brillo, lexicalizándose; son referencias directas al mundo circundante...".

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Ο Χιλντεμπράντο Πέρες Γκράντε είναι ένας από τους γνωστότερους Περουβιανούς ποιητές της μεγάλης λογοτεχνικής γενιάς του 60. Γεννήθηκε στη Λίμα το 1941. Υπήρξε επισκέπτης καθηγητής στο πανεπιστήμιο Σταντάλ της Γκρενόμπλ τη δεκαετία του 80 μαζί με τον επιστήθιο φίλο του, τον μεγάλο ποιητή Μάρκο Μάρτος. Τότε επισκέφτηκε και την Ελλάδα, ταξιδεύοντας και στην Πελοπόννησο, με στόχο να δει τις αρχαιότητές της. Του απονεμήθηκαν το διεθνές βραβείο του Σπιτιού της Αμερικής και το διεθνές βραβείο Ραφαέλ Αλμπέρτι. Υπήρξε διευθυντής διάφορων γνωστών λογοτεχνικών επιθεωρήσεων του Περού. Είναι ο μοναδικός κάτοχος στο Περού του βραβείου Ραφαέλ Αλμπέρτι, που επίσης απονεμήθηκε σε σημαντικούς λατινοαμερικανούς ποιητές όπως ο Ρομπέρτο Φερνάντεθ Ρετάμαρ (Κούβα ), ο Ομάρ Λάρα (Χιλή), και ο Ρομπέρο Σόσα (Ονδούρα). Δίδαξε για πολλά χρόνια στο πανεπιστήμιο Σαν Μάρκος της Λίμας και συνδιεύθυνε το εργαστήριο ποίησης μαζί με τον Μάρκο Μάρτος, από το οποίο αποφοίτησαν γνωστοί σήμερα ποιητές. Είναι επίτιμος καθηγητής της λογοτεχνίας.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Datos del traductor

 

 

 

Στέλιος Καραγιάννης-Stelios Karayanis

 

 

 

 

Ο Στέλιος Καραγιάννης γεννήθηκε στη Σάμο το 1956. Είναι ποιητής, δοκιμιογράφος μεταφραστής και ισπανιστής. Το 1993 τιμήθηκε με το βραβείο ποίησης "Ν. Βρεττάκος" από το Δήμο Αθηναίων. Το 1997 ήταν υπότροφος της Ισπανικής Κυβέρνησης ως ισπανιστής. Είναι διδάκτωρ Φιλοσοφίας του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων και Θεωρίας της Λογοτεχνίας και Συγκριτικής Λογοτεχνίας του Πανεπιστημίου τηςΓρανάδας. Δημοσίευσε στην Ελλάδακαι την Ισπανία δοκίμια για νεοέλληνες και Ισπανούς ποιητές, φιλοσόφους και δοκιμιογράφους. Ποιήματά του δημοσιεύτηκαν στα ισπανικά, στα αγγλικά και τα γερμανικά. Είναι αντεπιστέλλον μέλος της Ακαδημίας Γραμμάτων της Γρανάδας, ιδρυτικό μέλος της Εταιρείας Ελλήνων Ισπανιστών, μέλος της Εθνικής Εταιρείας Ελλήνων Λογοτεχνών και μέλος του PEN CLUB Ελλήνων Λογοτεχνών. Τώρα διευθύνει τη Διεθνή Επιθεώρηση Ποίησης, Διηγήματος και Θεωρίας της ποίησης Εκάτη Ars Poetica και την ομώνυμη σειρά βιβλίων ποίησης και θεωρίας της ποίησης των εκδόσεων Εκάτη.

 

 

 

 

 

 

Stelios Karayanis (Samos, 1956), es un poeta y ensayista representativo de la generación del 80, hispanista y traductor. Obtuvo el premio de poesía Nikiforos Vrettakos del Ayudamiento deAtenas el año 1993. EsDoctor deFilosofíaModernapor laUniversidaddeIoaninadeGrecia y Doctor de Teoria de Literatura y de Literatura Comparada por la Universidad de Granada. Es miembro de la Academia de Buenas Letras de Granada, uno de los fundadores de la Asosiación de los Hispanistas Griegos, miembro de la Asociación Naciolal de los Escritores Griegos y miembo de Pen Club. Imparte clases de Literatura Española en la Univeridad Abierta de Grecia desde el año 2005. Fué director de la Revista Internacional de Poesía Erato Ars Poetica y ahora es director de Hécate poesia, Ars Poetica, Revista Internacional de Poesía, Cuento y Teoría Poética. Dirige la Revista Hecate Ars Poetica y la serie de libros de Poesía y Ensayo Hécate Ars Poetica. Actualmente vive en Atenas.